Damon Galgut: «Η υπόσχεση»

22:54 22/5/2022 - Πηγή: Diastixo

Κι ενώ είμαστε σε αναμονή για τα αποτελέσματα του εφετινού βραβείου Booker, οι Εκδόσεις Διόπτρα μάς φέρνουν στα ελληνικά τον νικητή του εν λόγω βραβείου του 2021, Damon Galgut, με το βιβλίο του Η υπόσχεση, σε μια πολύ καλή μετάφραση της Κλαίρης Παπαμιχαήλ. Πανάξια νικητής ο Galgut, δίχως να γνωρίζουμε το ποιόν των υπόλοιπων βιβλίων της περσινής βραχείας λίστας, παρά μόνο από ό,τι διαβάσαμε. Τρίτη φορά και «φαρμακερή» για

τον Νοτιοαφρικανό συγγραφέα (γεν. Pretoria, 1963), αφού στη βιβλιοπαραγωγή του που αριθμεί εννιά μυθιστορήματα, δύο εξ αυτών βρέθηκαν ομοίως στη βραχεία λίστα του Booker, το Ο καλός γιατρός το 2003 (μτφρ. Αλέξης Εμμανουήλ, Εκδόσεις Ωκεανίδα 2005) και το InaStrangeRoom το 2010. Ας σημειώσουμε εδώ πως είναι ο τρίτος Νοτιοαφρικανός συγγραφέας που τιμάται με Booker, μετά τη Nadine Gordimer και τον John Maxwell Coetzee.

Η υπόσχεση είναι χωρισμένη σε τέσσερις ενότητες, που πραγματεύονται τους θανάτους τεσσάρων, αντίστοιχα, μελών μιας οικογένειας Afrikaners, των Σουάρτ, σε ένα εύρος περίπου σαράντα ετών, από τα μέσα της δεκαετίας του ’80 μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του ’20, γεγονός που κάνει το βιβλίο να μπορεί να διαβαστεί και ως μια οικογενειακή ιστορία λευκών κατοίκων της Νοτίου Αφρικής. Με ό,τι αυτό σημαίνει – που σημαίνει πάρα πολλά… Διότι Η υπόσχεση καταλήγει να είναι ένα βαθιά κοινωνικό-πολιτικό μυθιστόρημα, με πολύ έντονα στοιχεία ανθρωπολογικού ενδιαφέροντος και με την επένδυση μιας οικογενειακής ιστορίας Νοτιοαφρικανών λευκών και μόνο.

Η οικογένεια Σουάρτ, απόγονοι των Voortrekkers (ολλανδόφωνοι άποικοι που μετανάστευσαν στην ανατολική ενδοχώρα της Ν. Αφρικής), αποτελείται από τον Μάνι και τη Ρέιτσελ με τα τρία τους παιδιά, τον Άντον, την Άστριντ και την Αμόρ. Η ιστορία αρχίζει με τον θάνατο της Ρέιτσελ, ύστερα από σύντομη ασθένεια και αφού έχει επιστρέψει στην πατρική της θρησκεία, τον ιουδαϊσμό, γεγονός που δεν αρέσει στον σύζυγό της. Λίγο πριν από τον θάνατό της καλεί τον Μάνι να της υποσχεθεί πως θα γράψει την κυριότητα ενός μικρού σπιτιού εντός της μεγάλη φάρμας όπου κατοικεί η οικογένεια στη Σαλομέ, την υπηρέτριά τους. Την υπόσχεση αυτή ακούει τυχαία η μικρή κόρη, Αμόρ. Ο Μάνι αρνείται να εκπληρώσει την υπόσχεση που έδωσε στην ετοιμοθάνατη σύζυγό του, γεγονός που απομακρύνει στα όρια της αποξένωσης την Αμόρ, αποξένωση που γίνεται φυγή αργότερα. Μια επανένωση της οικογένειας επισυμβαίνει με τον θάνατο του Μάνι. Ο Άντον, που έχει εξαφανιστεί για δέκα χρόνια, αφού λιποτάκτησε από τον στρατό μετά τη δολοφονία μιας γυναίκας σε μια διαδήλωση, επανέρχεται, η Άστριντ βρίσκεται παντρεμένη με δίδυμα και η Αμόρ εμφανίζεται ύστερα από περιπλάνηση στην Ευρώπη. Η υπόσχεση παραμένει ανεκπλήρωτη. Η τρίτη ενότητα, που ξαναενώνει την εναπομείναντα μέλη, είναι ο βίαιος θάνατος της Άστριντ. Οι Άντον και Αμόρ ξανασυναντιούνται έπειτα από χρόνια και η υπόσχεση δεν εκπληρώνεται και πάλι. Μόνο μετά τον θάνατο του Άντον το σπίτι γράφεται στο όνομα της γριάς πλέον Σαλομέ, ύστερα από το επίμονο βέτο της Αμόρ και την αποποίηση της κληρονομιάς της.

{jb_quote}Όλο το βιβλίο είναι ένα απέραντο σκηνικό, όπου οι θάνατοι των μελών της οικογένειας λειτουργούν συμπληρωματικά ως προς τον συμβολισμό και άκρως ψυχικά ως προς τη βαθιά κατανόηση της κατάστασης από τον αναγνώστη.{/jb_quote}

Για κάποιον που γνωρίζει τα αφρικανικά δεδομένα, και ιδίως τα τεκταινόμενα στη Ν. Αφρική, πράγματι αυτή η ιστορία από μόνη της δεν λέει κάτι. Αντίθετα, όμως, εδώ ο συγγραφέας, με τον τρόπο γραφής του, με τον συμβολισμό που προσδίδει στα πρόσωπα και στην ιστορία και το μοντερνιστικό ύφος του, την απογειώνει. Η συχνότατη αλλαγή προσώπου αφήγησης από πρώτο σε τρίτο και το αντίθετο βοηθάει στο να προσδώσει ένα χιούμορ –μαύρο, κατά κύριο λόγο– διάστικτα μα κυρίως και αναφορικά με τα κοινωνικοπολιτικά θέματα της Ν. Αφρικής, ενώ με τα σύμβολα των χαρακτήρων του καταφέρνει να τοποθετήσει τον αναγνώστη μέσα στα διαμειβόμενα, ψυχικά και σωματικά. Άκρως βοηθητική προς τούτο αποδεικνύεται και η σπουδή του συγγραφέα στο θέατρο: Όλο το βιβλίο είναι ένα απέραντο σκηνικό, όπου οι θάνατοι των μελών της οικογένειας λειτουργούν συμπληρωματικά ως προς τον συμβολισμό και άκρως ψυχικά ως προς τη βαθιά κατανόηση της κατάστασης από τον αναγνώστη. Διόλου τυχαίο πως πρώτα πεθαίνει η ιουδαϊκής θρησκείας μητέρα, που αφήνει πίσω ένα αίτημα εκπλήρωσης μιας υπόσχεσης. Ύστερα ο πατέρας, που φαίνεται να τιμωρείται εξαιτίας της μη πραγματοποίησης αυτής. Κατόπιν η Άστριντ, που διαπράττει «αμαρτία» με τη στάση της, και τέλος ο Άντον, που επίσης δεν καταφέρνει να αποτινάξει το τσάκισμα της δολοφονίας και επίσης δεν πραγματοποιεί την υπόσχεση. Όπως επίσης διόλου τυχαίο το ότι η υπόσχεση εκπληρώνεται από τη μικρότερη κόρη, πολύ αργά και καθυστερημένα, και η οποία συμβολίζει ακριβώς αυτό…

Η κατάργηση του Απαρτχάιντ, φαινομενικά από τη μια μέρα στην άλλη, δεν επέφερε καμιά ουσιαστική και άμεση αλλαγή στην κοινωνία των εγχρώμων κατοίκων της Ν. Αφρικής. Η εξουσία μπορεί να παραδόθηκε και ο Ν. Μαντέλα να αποθεώθηκε αναλαμβάνοντάς την, εκείνο που μένει όμως πίσω και μετά τις τυμπανοκρουσίες, ήτοι το δημιουργηθέν από δεκαετίες τραύμα του Απαρτχάιντ, δύσκολα επουλώνεται και χρειάζεται γενιές για να αποδοθούν όπως και όπου πρέπει τα δέοντα. Μα κυρίως χρειάζεται η απουσία, διά της φυγής, των παλαιών Afrikaners. Το ξερίζωμά τους από εκεί και η εγκατάλειψη μιας γης που την κατέκτησαν και την έκαναν δική τους με την απόλυτη καταπίεση των ιθαγενών της και που, ακόμα και τώρα, απολειφάδια του παρελθόντος κάποιοι εξ αυτών, τη λογίζουν για δική τους. Ο συγγραφέας παραμένει θιασώτης αυτής της αντίληψης, όπως διαφαίνεται από συνεντεύξεις του παλαιότερα και τώρα αλλά και από τα προηγούμενα βιβλία του που καταπιάνονται με ζητήματα της Ν. Αφρικής και του Απαρτχάιντ, με τον ίδιο ή παρόμοιο τρόπο.

Ήτοι, η έξη πολύ δύσκολα ξεριζώνεται, ιδίως όσο είσαι εν ζωή, και μια υπόσχεση, όσο ιδιαίτερο βάρος, ακόμα και μεταθανάτιο, μπορεί να φέρει, δεν αρκεί μέχρι να γίνει πράξη. Μια πράξη όμως που είναι δύσκολο να υλοποιηθεί, όσο υπάρχουν τέτοιου είδους απολειφάδια νοοτροπίας και κυρίως κουλτούρας, όχι τόσο σε πρακτικό όσο σε ψυχικό επίπεδο – άλλως δεν θα γραφόταν ένα τέτοιο εξαιρετικό βιβλίο με αυτόν τρόπο, για να πει όλα αυτά τα πράγματα.

Η υπόσχεση
Damon Galgut
μετάφραση: Κλαίρη Παπαμιχαήλ
Διόπτρα
344 σελ.
ISBN 978-960-653-635-9
Τιμή €17,70