Georg Christoph Lichtenberg: «Έτη φωτός»

22:54 22/5/2022 - Πηγή: Diastixo

Ο Γκέοργκ Κρίστοφ Λίχτενμπεργκ, μία πολύ σημαντική προσωπικότητα, γεννήθηκε το 1742 και ήταν το 17ο παιδί της οικογένειας. Ένα ατύχημα του επέφερε κύφωση και αναστολή της σωματικής ανάπτυξης, αλλά έκρηξη της πνευματικής. Ο πατέρας του, Γιόχαν, πάστορας με πολλές επιστημονικές γνώσεις, ανέλαβε τη μόρφωσή του μέχρι που πέθανε, το 1751. Τότε ένας θείος του ανέλαβε τα έξοδα των σπουδών του. Το 1763 η μητέρα του, Ένρικε-Κατερίνε, ζήτησε από τον ηγεμόνα της Έσης-Ντάρμστατ να χορηγήσει υποτροφία στον

γιο της. Ο ηγεμόνας ανταποκρίθηκε και ο νεαρός Γκέοργκ γράφτηκε στο Πανεπιστήμιο του Γκέτινγκεν, για να φοιτήσει στον κλάδο των Φυσικών Επιστημών. Έναν χρόνο μετά πέθανε η μητέρα του και τότε άρχισε τα γράφει τα Σημειωματάρια, τα οποία αποκαλούσε «Δεφτέρια» και στα οποία αναδείχτηκε ως μέγας ευφυολόγος.

Το 1767 άρχισε να παραδίδει μαθήματα, ενώ παράλληλα διορίστηκε στην έδρα των Φυσικών Επιστημών στο πανεπιστήμιο όπου είχε σπουδάσει. Ο τρόπος διδασκαλίας του και τα πειράματά του τον έκαναν πολύ αγαπητό και η αίθουσα όπου δίδασκε γέμιζε ασφυκτικά. Το αλεξικέραυνο του Βενιαμίν Φραγκλίνου, που αρχικά χρησιμοποίησε στο σπίτι του, έκανε τους γόνους των Άγγλων ευγενών φοιτητών του να τον καλέσουν στην Αγγλία. Στην Αγγλία έκανε δύο ταξίδια, το 1770 και το 1774. Γοητευμένος από την αγγλική κουλτούρα, έγινε φανατικός αγγλόφιλος. Γνωρίστηκε με τους μεγάλους της εποχής του: τους Γερμανούς Γκαίτε και Κλόπστοκ, τον Βρετανό χημικό Τζοζεφ Πρίστλι, τον Ελβετό γεωλόγο Ζαν-Αντρέ Ντελίκ και τον Ιταλό φυσικό Αλεσάντρο Βόλτα, με τον οποίο πειραματίστηκε στον ηλεκτρισμό, τον κορυφαίο ηθοποιό Ντέιβιντ Γκάρικ, που για να τον δει περπάτησε έξι μίλια, έφυγε στις εννέα το πρωί από το σπίτι, έμεινε νηστικός όλη την ημέρα και επέστρεψε στις έντεκα τη νύχτα. Το 1777 ανακάλυψε σχηματισμούς στον στατικό ηλεκτρισμό, γνωστούς σήμερα ως «σχήματα Λίχτενμπεργκ». Ερωτεύτηκε και συνέζησε με τη δεκατριάχρονη Μαρία Δωροθέα, η οποία πέθανε το 1782. Το 1789 παντρεύτηκε τη Μαργκαρίτε Ελίζαμπετ Κέλνερ, με την οποία απέκτησε έξι παιδιά. Η κατάσταση της υγείας του όμως του επέβαλε να παραιτηθεί από το πανεπιστήμιο και να ασχοληθεί με μαθήματα, να επιμεληθεί βιβλία, να εκδίδει το αλμανάκ/ημερολόγιο τσέπης με πληροφορίες για τα φυσικά φαινόμενα, επιστημονικές ανακαλύψεις και προσωπικές παρατηρήσεις. Άνθρωπος του Διαφωτισμού, ο Λίχτενμπεργκ συμβούλευε τους ανθρώπους να εξετάζουν τα πράγματα με τη δική τους λογική και εμπειρία. Πέθανε στις 24 Φεβρουαρίου 1799, όταν ο Βόλτα κατασκεύασε τον πρώτο ηλεκτρικό συσσωρευτή.

Ο Κώστας Νησιώτης στον Πρόλογό του μας λέει πως «από όλα τα αναστήματα του γερμανικού Διαφωτισμού του 18ου αιώνα» προτιμά το πιο μικρό – και αναφέρεται, βεβαίως, κυριολεκτικά στον ανανάπτυκτο Λίχτενμπεργκ, του οποίου η εμφάνιση ήταν διαμετρικά αντίθεση με το πνεύμα του: 148 εκατοστά στο ύψος, 55 κιλά στο βάρος. Κάθε φράση ή αστείο του έκρυβε, έλεγε ο Γκαίτε, ένα πρόβλημα. Παρομοίαζε «μια κρεμάλα με ένα αλεξικέραυνο», πράγμα που δηλώνει, λέει ο Νησιώτης, την αποστροφή του στη θανατική καταδίκη.

{jb_quote}Όταν είσαι υγιής, όμορφος και καλοφτιαγμένος, τα βρίσκεις όλα ευχάριστα. Με την πάθηση αποκτάς άποψη.{/jb_quote}

Στα δώδεκα Σημειωματάριά του διακρίνει κανείς την οξυδέρκεια, την ειρωνεία, το χιούμορ, την απέχθειά του στην έπαρση, τη βαθιά θρησκευτικότητά του, την ευγνωμοσύνη στη μητέρα του, την εκτίμηση προς τους απλούς ανθρώπους. Ήταν σκέψεις για να τις επεξεργαστεί αργότερα. Έγραψε τη βιογραφία του Κοπέρνικου και του θαλασσοπόρου Τζέιμς Κουκ, δοκίμια, σάτιρες, επιτύμβια, θεατρικές κριτικές, ταξιδιωτικές εντυπώσεις, γλωσσικές παρατηρήσεις. Εν ολίγοις, δεν υπάρχει είδος του λόγου που να μην το υπηρέτησε.

Για τα Σημειωματάριά του εκφράστηκαν ενθουσιαστικά ο Γκαίτε και ο Καντ κι αργότερα ο Κίρκεγκορ, ο Νίτσε, ο Βιτγκενστάιν και ο Φρόιντ, ο οποίος τον θεωρεί καλύτερο ψυχολόγο από φυσικό. Ο Σοπενχάουερ είπε πως ο Λίχτενμπεργκ σκέφτεται για λογαριασμό του και ο Νησιώτης τονίζει ότι τα Σημειωματάρια στέλνουν μηνύματα με την ταχύτητα του φωτός, αν και συχνά νιώθουμε ότι η εποχή μας απέχει έτη φωτός από αυτά.

Το βιβλίο περιλαμβάνει 787 Σημειώματα, δύο πεζά, το Επίμετρο με απόσπασμα κριτικής για τον Άμλετ, Χρονολόγιο, βιβλιογραφία και, κυρίως, απέραντο και δικαιολογημένο θαυμασμό από τον μεταφραστή Νησιώτη, ο οποίος κλείνει τα σχόλιά του με ένα τρυφερό σημείωμα: «Πρώτη Ιουλίου σήμερα και ο καλός μου/ Γκέοργκ Κρίστοφ συμπληρώνει 277 έτη φωτός./ Τον φαντάζομαι…» και παραθέτει δέκα δυνατά σημεία με τα οποία σημάδεψε τον Καιρό ο Λίχτενμπεργκ.

Παραθέτω δείγματα από τα Σημειωματάρια:
1. …Η τάξη είναι μια μουσική που συνθέτουμε για συγκεκριμένες περιπτώσεις. Χρειαζόμαστε μια γλώσσα που να ακολουθεί τα νοήματα, κάτι εξαιρετικά δύσκολο στη σύλληψή του.
2. Ορθά ονομάζει ο Ρουσσώ τον τόνο της φωνής ψυχή της ομιλίας…
3. Ποιος μπορεί να διακρίνει αν το κίνητρο μιας πράξης είναι η αρετή ή ο φόβος της τιμωρίας;
4. …Άνθρωπε, πρέπει να μοχθήσεις αν θέλεις να κατορθώσεις κάτι μεγάλο.
5. …Ο μισός πληθυσμός θα τιμωρούνταν αν εξέφραζε αυτό που σκέφτεται.
6. Αυτό που πρέπει να μάθεις για να γράφεις σαν τον Σαίξπηρ δεν θα το βρεις μελετώντας τον.
7. …Ο κύριος Σ., που μπήκε στον ναό της φήμης από τον πύργο της Ιστορίας, τώρα θέλει να ξεγλιστρήσει από το πορτάκι της ποίησης.
8. …Χωρίς κοινή λογική δεν μπορεί να υπάρξει αρετή.
9. Μικρόσωμος, ευγενικός και σύντομος· σωστός τρυποφράχτης (σκωπτική σκιαγράφηση του εαυτού του)
10. Δεν απαιτεί ταλέντο το να γράφεις έτσι ώστε να δυσκολεύονται να σε καταλάβουν.
11. Όταν κρατάω την πένα μου, νιώθω τόσο πλήρης, τόσο ίσος με το αντικείμενό μου…
12. Εμείς, η ουρά του κόσμου, δεν ξέρουμε τι σχεδιάζει το κεφάλι.
13. Αυτό που κάποιοι αποκαλούν «καρδιά» βρίσκεται κάτω από το τέταρτο κουμπί του γιλέκου.
14. Όταν είσαι υγιής, όμορφος και καλοφτιαγμένος, τα βρίσκεις όλα ευχάριστα. Με την πάθηση αποκτάς άποψη.
15. Ήταν παιδί θαύμα· δεν είχε κλείσει ακόμα τα έξι και έλεγε το «Πάτερ ημών» ανάποδα.
16. Ο ειλικρινής γράφει απλά, καθώς δεν επιδιώκει να κάνει περίπλοκο αυτό που θέλει να πει.
17. Οι πιο επικίνδυνες αναλήθειες είναι οι διαστρεβλωμένες αλήθειες.
18. Το ανώτερο επίτευγμα του αδύνατου πνεύματος είναι να ανακαλύπτει τις αδυναμίες των ανωτέρων του.
19. Η ένοπλη σωκρατική εκμαίευση. Εννοώ τα βασανιστήρια.
20. Ο καλός τόνος φωνής βρίσκεται πάντα μια οκτάβα πιο κάτω.

Είναι 787 τα Σημειώματα, όπως είπαμε, εδώ ιδέα μόνο δώσαμε και ευχαριστούμε και τον Λίχτενμπεργκ και τον Νησιώτη για τη μέθεξη.

Έτη φωτός
Από τα σημειωματάρια του Γκέοργκ Κρίστοφ Λίχτενμπεργκ
Γκέοργκ Κρίστοφ Λίχτενμπεργκ
Ανθολόγηση – Μετάφραση: Κώστας Νησιώτης
Κέδρος
σ. 192
ISBN: 978-960-04-5137-5
Τιμή: 15,00€