Isol: «Η όμορφη Γκριζέλντα»

22:26 4/2/2025 - Πηγή: Diastixo

Πρόσφατα το TikTok ανακοίνωσε την απαγόρευση χρήσης φίλτρων από ανηλίκους, προκειμένου να προστατεύσει την ψυχική υγεία των εφήβων. Το βιβλίο της Isol Η όμορφη Γκριζέλντα, που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Πατάκη σε μετάφραση της Κατερίνας Κρις, αν και γράφτηκε πριν από το 2010 είναι δραματικά επίκαιρο, καθώς το κυρίαρχο φαινόμενο στο οποίο εστιάζει αποκτά στις μέρες μας ανεξέλεγκτες διαστάσεις, δεδομένου ότι όλο και περισσότερα κορίτσια (και αγόρια) όλο και μικρότερων ηλικιών

προσπαθούν να προβάλουν στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης (ΜΚΔ) μια πλασματική τους εικόνα.

Ποια είναι, λοιπόν, η Γκριζέλντα, που όλοι χάνουν το μυαλό τους μόλις τη δουν; Κι όχι μόνο το μυαλό τους, αφού η ίδια κάνει συλλογή πριγκιπικών… κεφαλών. Η Isol γράφει και εικονογραφεί μια πολύ ιδιαίτερη και αστεία ιστορία για τον ναρκισσισμό – και όχι μόνον. Στις σελίδες του βιβλίου παρελαύνουν εικόνες και ιστορίες «από τη μεσαιωνική τέχνη, τα ερωτικά τραγούδια και την ίδια τη ζωή» που αποτέλεσαν την πηγή της έμπνευσής της, όπως λέει η δημιουργός στο σημείωμα που συνοδεύει την ελληνική έκδοση. Ταυτόχρονα, με ιδιαίτερη μαεστρία θα αποδομήσει αντιλήψεις και στερεότυπα που, αν και έρχονται από το παρελθόν, καλά κρατούν και στις μέρες μας.

«Ομορφιά και δύναμη: η ιδανική τελειότης». Αυτό αναγράφεται στον οικογενειακό θυρεό που συναντάμε στις πρώτες σελίδες, κάτω από τον τίτλο, εν είδει υπότιτλου. Γιατί αυτό ακριβώς είναι το μοτίβο της ζωής της Γκριζέλντα. Στους βασιλικούς χορούς τα κεφάλια πέφτανε –κυριολεκτικά– εξαιτίας της ομορφιάς της και η Γκριζέλντα πολύ το διασκέδαζε, γι’ αυτό το ’ριξε στη συλλογή κεφαλών.

Ίσως κάποιοι το εκλάβουν ως ένα «σκοτεινό» βιβλίο και αναρωτηθούν κατά πόσον ταιριάζει σε ηλικίες 8+. Εύλογο, ίσως, το ερώτημα για κάποιον που ξεχνά ότι πολλά παραμύθια είναι στην πραγματικότητα dark ιστορίες. Χαρακτηριστική η περίπτωση των αδελφών Γκριμ και το βιβλίο τους Children’s and Household Tales, που κυκλοφόρησε το 1812. Για περισσότερα από σαράντα χρόνια και στις επόμενες έξι εκδόσεις οι αδελφοί Γκριμ ξαναέγραφαν τις ιστορίες του Χάνσελ και της Γκρέτελ, της Ραπουνζέλ και της Σταχτοπούτας, αφαιρούσαν κομμάτια, άλλαζαν το τέλος, έβγαζαν ό,τι ήταν αιματηρό και σκοτεινό ή προκαλούσε τα ήθη της εποχής μετατρέποντας τα πανέμορφα ανατριχιαστικά παραμύθια σε εξευγενισμένα και «όπως αρμόζει σε παιδιά» με διδακτικό τέλος. Και, επίσης, ας μην κρυβόμαστε… τα σημερινά παιδιά, από πολύ νωρίς, είναι εκτεθειμένα στις σκληρές εικόνες των ΜΚΔ και των video games, στα οποία έχουν πρόσβαση με τη γονεϊκή ανεκτικότητα. Ωστόσο, στην προκειμένη περίπτωση, η Isol χειρίζεται το θέμα με τέτοιον τρόπο, ώστε –τόσο στην εικόνα όσο και στο κείμενο– το χιούμορ κυριαρχεί και αξιοποιείται έτσι που να αποτρέπεται η πιθανότητα να νιώσουν τα παιδιά τρόμο. Αντίθετα, το μήνυμα περνάει ευκολότερα όταν μια κατάσταση διακωμωδείται.

{jb_quote}Λέξεις και εικόνες που προάγουν μια πολυεπίπεδη ανάγνωση, καθώς η ιστορία διαβάζεται –με διαφορετικό τρόπο, φυσικά– από ένα ευρύ ηλικιακά κοινό.{/jb_quote}

Η Γκριζέλντα, για να δείχνει ακόμα πιο όμορφη και αψεγάδιαστη, «δίνει πόνο»: μπάνια με παγωμένο νερό, χυμοί από ξινά φρούτα, απομάκρυνση κάθε «κοινής» τρίχας. Ακριβό το τίμημα της ομορφιάς, διαχρονικά, για τις γυναίκες. Και, κατά τα κλασικά παραμύθια, ο καθρέφτης είναι εκείνος που θα επιβεβαιώνει τη ναρκισσιστική της διάθεση. «Της άρεσε που το βασίλειο παραμιλούσε με την ομορφιά της». Έτσι νομίζει… γιατί, στην πραγματικότητα, όλοι τη φοβούνται και την αποφεύγουν. «Σκέτη ζήλια» είναι η δική της ερμηνεία, αφού η σκέψη της εγκλωβίζεται από την ωραιοπάθειά της. Και σε μια απελπισμένη προσπάθεια να παραμείνει το αντικείμενο του θαυμασμού και του πόθου, καλεί σε δείπνο «τον πιο θεόστραβο πρίγκιπα του βασιλείου… με τα συνήθη αποτελέσματα». Το ολιγόωρο ειδύλλιο, όμως, θα έχει βαρύ τίμημα. Εννιά μήνες μετά, γεννιέται μια μικρή Γκριζέλντα που θα φέρει την ανατροπή στην ιστορία. Γιατί με τέτοια (όμορφη) μαμά, πώς θα μπορούσε να είναι διαφορετική η κόρη. «Το κοριτσάκι γοήτευε τους πάντες… έμαθε να ζωγραφίζει, να παίζει θέατρο, να διαβάζει πολύπλοκους χάρτες». Θα το έλεγες και παιδί-θαύμα, γιατί εκείνο που της άρεσε περισσότερο απ’ όλα ήταν οι… σπαζοκεφαλιές.

Φαντασία, χιούμορ και ένα τέλος ανοιχτό για τον αναγνώστη. Λέξεις και εικόνες που προάγουν μια πολυεπίπεδη ανάγνωση, καθώς η ιστορία διαβάζεται –με διαφορετικό τρόπο, φυσικά– από ένα ευρύ ηλικιακά κοινό. Για τα μικρότερα παιδιά, η αξιοποίηση κλασικών παραμυθιακών στοιχείων με πρίγκιπες και πριγκίπισσες λειτουργεί ως μια χιουμοριστική ιστορία για το πού οδηγεί η υπερεκτίμηση της ομορφιάς, η έπαρση και η ρηχότητα. Για μεγαλύτερα παιδιά, η ιστορία είναι ένα εικαστικό και αξιακό μάθημα για την αντίληψη περί αισθητικής και για το πώς η παγίδευση στην εικόνα του εαυτού, που κάποιος αισθάνεται υποχρεωμένος να υπηρετεί, οδηγεί εντέλει στην αυτοπαγίδευση και στη μοναξιά.

Για ακόμα μεγαλύτερους αναγνώστες, το βιβλίο δίνει εξαιρετικές ευκαιρίες για συζητήσεις για το πώς διαμορφώνονται διαχρονικά τα στερεότυπα, κυρίως αυτά που αφορούν τις γυναίκες. Και όχι μόνον οι αντιλήψεις περί γυναικείας ομορφιάς, αλλά και όλων εκείνων (τη ρίζα των οποίων τη βρίσκουμε από τα Ομηρικά κείμενα κιόλας) που στο πρόσωπο των γυναικών είδαν την πηγή των δεινών του κόσμου. «Ου νέμεσις τοιήδ’ αμφί γυναικί Τρώας και ευκνήμιδας Αχαιούς χρόνον πολύν άλγεα πάσχειν: αινώς αθανάτησι θεής εις ώπα έοικεν» λέει στην Ομηρική Ιλιάδα (Γ, 156-8) ο Πρίαμος. Δηλαδή «Χαλάλι, τόσοι παιδεμοί για μια τέτοια γυναίκα, στους Τρώες και στους Αχαιούς με τις καλές κνημίδες. Με τις αθάνατες θεές φρικτά μοιάζει στην όψη». Θα το βάλει κι ο Ευριπίδης στο στόμα του Τεύκρου: η πολυμίσητη γυναίκα που ξεκλήρισε εκείνον και τους Αχαιούς (ω θεοί, τίν’ είδον όψιν; εχθίστης ορώ γυναικός εικώ φόνιον, ή μ’ απώλεσεν πάντας τ’ Αχαιούς). Η ομορφιά σκοτώνει, δηλαδή. Το κάλλος, η ομορφιά, είναι η αρχή του τρομερού, θα μας πει κι ένας νέος, Ευρωπαίος, ωραίος λυρικός, ο Ρίλκε, στις Ελεγείες του Ντουίνο. Να μην ξεχάσουμε, βέβαια, και τη γυναίκα-Εύα υπεύθυνη (σε όλες τις μονοθεϊστικές θρησκείες) για το προπατορικό αμάρτημα και την τιμωρία.

Το κείμενο δίνει το έναυσμα για πλήθος συζητήσεων, για όλους τους αναγνώστες. Πώς βρίσκεις την αγάπη; Τι πραγματικά αγαπάμε σε έναν άνθρωπο; Οδηγεί η ομορφιά στην ευτυχία; Τι είναι εκείνο που κάνει κάποιον να μείνει στο τέλος μόνος του;

{jb_quote}Οι εικόνες της εγκιβωτίζουν το χιούμορ αλλά και την κρυφή ειρωνεία που λανθάνει ως σχόλιο στο κείμενο.{/jb_quote}

Εννοείται πως η ιστορία είναι και μια πρώτης τάξης ευκαιρία να μιλήσει κάποιος για τον ναρκισσισμό (ή, για να είμαστε επιστημονικά ακριβείς, τη ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας, την NPD), ένα πολυσύνθετο θέμα. Και είναι πραγματικά σημαντικό να υπάρχουν βιβλία που δίνουν αφορμή να μιλήσουμε στα παιδιά για θέματα ταμπού, όπως ζητήματα ψυχικής υγείας. Η Isol καταφέρνει με τον ιδιαίτερο τρόπο της, που ήδη μνημονεύτηκε, να το πετύχει.

Στη χρωματική της παλέτα το λευκό, το μαύρο και το κίτρινο κυριαρχούν. Κάστρα, άμαξες, κεφαλές, η ασύμμετρη φιγούρα της Γκριζέλντα, με το δυσανάλογα μεγαλύτερο σώμα σε σχέση με το κεφάλι (δάνειο από τη μεσαιωνική τέχνη, που επικαλείται ως έμπνευση, ή μήπως εικαστική υπόνοια για το πώς η ομορφιά δεν μπορεί να συγκαλύψει ένα άδειο κεφάλι;). Με γεωμετρική απόδοση, αλλά και με σχέδια που θυμίζουν τις απλοϊκές φιγούρες που συχνά σκαρώνουν τα παιδιά, οι εικόνες της εγκιβωτίζουν το χιούμορ αλλά και την κρυφή ειρωνεία που λανθάνει ως σχόλιο στο κείμενο.

Δεν θα μπορούσε να λείπει ένα σχόλιο για τη μετάφραση της Κατερίνας Κρις. Όσοι παρακολουθούν το έργο της μπορούν να καταλάβουν τις αναλογίες στην οπτική των δύο δημιουργών για ζητήματα φαντασίας και δημιουργικότητας των παιδιών. Οι εικόνες και οι ιστορίες της Isol έχουν τη ματιά και την οπτική γωνία ενός παιδιού. Ήταν, λοιπόν, εξαιρετικά πετυχημένο το συναπάντημα της Isol με την Κρις σε ένα ιδιόρρυθμο, «τρελό» παραμύθι που θα κάνει όποιον το πιάσει στα χέρια του να χάσει το κεφάλι του με την ιστορία, τις ιδέες, τις εικόνες και τις… σπαζοκεφαλιές του!

Η όμορφη Γκριζέλντα
Isol
εικονογράφηση: Isol
μετάφραση: Κατερίνα Κρις
Εκδόσεις Πατάκη
36 σελ.
ISBN 978-618-07-0681-9
Τιμή €12,20