Joseph Conrad: «Προσωπικό ημερολόγιο»

07:40 10/8/2024 - Πηγή: Diastixo

Ο Τζόζεφ Κόνραντ είναι μια ιδιάζουσα περίπτωση. Ήταν Ουκρανός, παιδί Πολωνών μεταναστών. Γεννήθηκε το 1857. Ήταν ναυτικός, ξεκίνησε την καριέρα του από τη Μασσαλία, υπηρέτησε σε γαλλικά πλοία και σε ένα αγγλικό ως δόκιμος. Το 1886 απέκτησε την αγγλική υπηκοότητα με το δίπλωμα του πλοιάρχου του Βρετανικού Εμπορικού Ναυτικού. Οχτώ χρόνια μετά, εγκατέλειψε τη θάλασσα και αφοσιώθηκε στο γράψιμο. Το 1895 εξέδωσε το πρώτο του βιβλίο, Η τρέλα του Αλμάγερ. Ένα χρόνο μετά παντρεύτηκε Αγγλίδα και εγκαταστάθηκε μόνιμα στο Κεντ, όπου έγραψε πολλά μυθιστορήματα που γνώρισαν παγκόσμια επιτυχία. Έγραφε

μέχρι το τέλος της ζωής του, το 1924.

Στο Προσωπικό ημερολόγιο έχει καταγράψει ό,τι θεωρούσε αξιοσημείωτο, είτε αφορούσε τη θάλασσα είτε τη συγγραφή. Αδιαφορώντας για τους κανόνες και τη γραμμική αφήγηση, συνειρμικά και ακολουθώντας τους δικούς του τρόπους, έγραψε αυτό το βιβλίο από το 1908 μέχρι το 1909, το οποίο δημοσιεύτηκε σε συνέχειες στο περιοδικό English Review.

Δύο είναι τα μεγάλα θέματα που τον απασχολούν. Το ένα η γλώσσα. O Κόνραντ γράφει στην αγγλική, πράγμα που σχολιάστηκε από την κριτική, εκείνος όμως απάντησε: «Η αλήθεια είναι πως η ικανότητά μου να γράφω στ’ αγγλικά είναι τόσο φυσική όσο και οποιαδήποτε άλλη έμφυτη κλίση μου», είναι μια σχέση σαν τον «κεραυνοβόλο έρωτα». Το άλλο θέμα είναι η θεματική των βιβλίων του. Δεν είναι ουκρανική, γιατί η πολωνική παιδεία του, διευκρινίζει, είναι δυτική στο σύνολό της.

Στις σελίδες του θα δούμε τις πολιτικές περιπέτειες στη χώρα του, τις διώξεις, τα χαμένα ή καμένα γραπτά του πατέρα του, τα οποία τελικώς βρέθηκαν στο Πανεπιστήμιο της Κρακοβίας, αλλά ξέσπασε ο πόλεμος και δεν πρόλαβε να τα διαβάσει. Και ο πατέρας του δεν πρόλαβε να νιώσει πατέρας, να ζήσει στιγμές ευτυχίας. Έζησε κυρίως στιγμές δυστυχίας, απογοήτευσης, στέρησης, απελπισίας, εξεγέρσεις, έχασε πρόωρα τη γυναίκα του στην εξορία (βλ. Επίμετρο). Ωστόσο, από τα απομνημονεύματα φίλων του πατέρα του έμαθε πολλά γι’ αυτόν, που τον στερήθηκε στα δώδεκα χρόνια του. Μιλώντας για τους γονείς του συγκινείται και λέει πως θα κρατά τη μορφή τους μέσα του θολή και σπαραχτική, μέχρι τον θάνατό του.

Στο «Σημείωμα του Συγγραφέα» βλέπουμε τον Κόνραντ άνθρωπο συγκινημένο, που άφησε τα συναισθήματά του να βγουν στην επιφάνεια, γι’ αυτό και τούτο το «Σημείωμά» του είναι και το πιο προσωπικό, εξομολογητικό και συγκινητικό μέρος του πολύ ενδιαφέροντος, εν γένει, βιβλίου.

Στο αμέσως επόμενο κείμενο, με τον τίτλο «Ένας φιλικός πρόλογος», ο Κόνραντ προβαίνει σε σημαντικότατες κρίσεις. Πρέπει να βρεις τη σωστή λέξη για να πείσεις, όχι το σωστό επιχείρημα· «Δώστε μου τη σωστή λέξη και τη σωστή εκφορά της και “ταν γαν κινάσω”». Ο συγγραφέας ζει μέσα στο έργο του, γράφει για τον εαυτό του, αλλά «δεν αποκαλύπτεται εξ ολοκλήρου». Κάθε μυθιστόρημα, λέει, περιέχει βιογραφικά στοιχεία – «κι αυτό δύσκολα μπορεί να διαψευστεί, μια και ο δημιουργός δεν μπορεί να εκφράζει στο δημιούργημά του παρά μονάχα στον εαυτό του». Δίνει μεγάλη σημασία στην «Αφοσίωση» και ελπίζει ότι ίσως φανεί το πρόσωπο ενός ανθρώπου –το δικό του δηλαδή πρόσωπο– πίσω από βιβλία, προσωπικές αναμνήσεις, αισθήματα και αισθήσεις, γιατί όλα αυτά είναι συνυφασμένα με τη συγγραφή και τη θάλασσα.

{jb_quote} Έχει καταγράψει ό,τι θεωρούσε αξιοσημείωτο, είτε αφορούσε τη θάλασσα είτε τη συγγραφή. {/jb_quote}

Και τώρα πια μπαίνουμε στη θάλασσα των εφτά κεφαλαίων που ακολουθούν. Κι ενώ η αφήγηση γλιστρά σαν το πλοίο πάνω στη γαλήνια θάλασσα, ξαφνικά ένα αεράκι σκανταλιάρικο θα φέρει στην επιφάνεια ένα σχόλιο ή συμβάν, σαν παιχνιδιάρικο δελφινάκι που θα ταράξει τη νηνεμία, όπως εκείνος ο ανθυποπλοίαρχος που μπήκε στην καμπίνα του και που έπαιζε μπάντζο, λες και γι’ αυτόν είχε γράψει το ποίημά του ο φίλος του ο Κίπλιν «The song of the Banjo»και τον ρώτησε αμέριμνα: «Τι μουτζουρώνετε συνέχεια, αν επιτρέπετε;». Ή πάλι εκείνο το καφέ, στη γειτονιά της Όπερας, όπου έπαιρναν το αναψυκτικό τους ο κύριος και η κυρία Μποβαρί.

Στην αφηγηματική ροή θα βρούμε πληροφορίες για πλοιοκτητικές εταιρείες, περιπλανήσεις στο Λονδίνο και άλλα γραφειοκρατικά. Ωστόσο, ο μεγάλος του καημός να πραγματοποιήσει ένα ταξίδι στον Ατλαντικό, να δει τα ποστάλια και πώς γίνεται το εμπόριο, δεν θα πραγματοποιηθεί, θυμίζοντάς μας το «Mal du départ» του Νίκου Καββαδία.

Όταν ο Κόνραντ ήταν παιδί, έβαλε το δάχτυλό του σε ένα έρημο μέρος στον χάρτη της Αφρικής και είπε: «Όταν μεγαλώσω, θα πάω εκεί» και ήρθε η ώρα και πράγματι πήγε· ήταν η περιοχή των Καταρρακτών του Στάνλεϊ, το πιο ξεχασμένο μέρος από τα ξεχασμένα, όπως λέει. Και φυσικά πήγε μαζί του και το χειρόγραφό του Η τρέλα του Αλμάγερ, η οποία ταξιδεύει σχεδόν σε κάθε σελίδα, σαν έμμονη ιδέα.

Οι σοφές αναφορές του σε άλλους συγγραφείς, ποιητές και στοχαστές δεν λείπουν: «Πώς είναι αυτό που λέει ο Νοβάλις; “Είναι γεγονός ότι κάθε πεποίθηση κερδίζει απεριόριστα από τη στιγμή που μια άλλη ψυχή θα πιστέψει σ’ αυτήν”». Σαν να μας ζητάει διακριτικά να τον πιστέψουμε. Κοιτάζει τον ήλιο που δύει στους αγρούς, να βουλιάζει «ολόκληρος στο χιόνι σαν να έδυε στη θάλασσα». «Μόνο στη φαντασία των ανθρώπων βρίσκει η κάθε αλήθεια μιαν ουσιαστική και αναμφισβήτητη υπόσταση. Η φαντασία, όχι η επινόηση, είναι ο υπέρτατος δάσκαλος της Τέχνης, όπως και της ζωής».

Με αφορμή ένα γραφείο που χάρισε ο θείος Νικόλαος Μπ. στη μητέρα του και στην αδελφή της και τώρα πέρασε σ’ αυτόν, βρίσκει την ευκαιρία να θίξει το κοινωνικό και πολιτικό πρόβλημα της Πολωνίας, ο Ναπολέων και οι πόλεμοι. Τελικά, θα μπορούσε να πει και αυτός, όπως ο Αβά Σεγιές: J’ ai vécu. Νίκησα. Πράγματι, επέζησε καταστροφών, σωματικών και ψυχικών ταλαιπωριών, και έγραψε για όλα αυτά, αφού «όποιος ακουμπά την πένα του στο χαρτί για να τον διαβάσουν κάποιοι τρίτοι […] δεν μπορεί να μιλήσει για τίποτε άλλο». Έτσι, το Προσωπικό ημερολόγιο δεν είναι άλλο από την ιστορία μιας ζωής, η οποία δεν είναι μόνο καλοπέραση «αλλά ούτε κι η συγγραφή μυθιστορημάτων είναι. Ειλικρινά, δεν είναι. Je vous donne ma parole d’honneur πως δεν είναι».

Οι σημειώσεις με τις ανάλογες βιβλιογραφικές αναφορές και το συγκλονιστικό Επίμετρο με τη σύνοψη της πολωνικής ιστορίας ρίχνουν φως σε πολλά για μας άγνωστα, φριχτά γεγονότα.

Προσωπικό ημερολόγιο
Β’ έκδοση
Joseph Conrad
Μετάφραση: Νάσια Ντινοπούλου – Αργυρώ Πατσού
Επίμετρο: Czeslaw Milosz
Printa
304 σελ.
ISBN 978-960-7408-33-4
Τιμή €16,96