Σωτήρης Π. Βαρνάβας

07:40 10/8/2024 - Πηγή: Diastixo

Το εγχείρημα συγγραφής του βιβλίου Ψηλαφώντας την έννοια της αρετής: Ο ποιητής Ηλίας Γκρής και η Κύπρος ξεκίνησε εντελώς τυχαία, όταν ο ποιητής και μεταφραστής Γιάννης Η. Παππάς μού ζήτησε να συμμετάσχω ως συνομιλητής στην παρουσίαση του βιβλίου του Ηλία Γκρή Σαν άλλος Οιδίποδας, που θα παρουσιαζόταν στο «Επίκεντρο»της Πάτρας τον Νοέμβριο του 2018. «Γράφει και ποιήματα για την Κύπρο», μου είπε, «έχει και σ’ αυτό το βιβλίο ποιήματα που σίγουρα θα σε ενδιαφέρουν». «Το γνωρίζω», του απάντησα. «Αυτό που θα μπορούσα να κάνω

ίσως είναι ένα σχόλιο κατά τη συζήτηση». Βρέθηκα στο πρόγραμμα της εκδήλωσης ως συνομιλητής με τους Γιάννη Η. Παππά, Μίνα Πετροπούλου και Αντώνη Σκιαθά, παρά τις αμφιβολίες μου αν το κείμενό μου θα ήταν αντάξιο του παρουσιαζόμενου βιβλίου. Παρευρίσκονταν στην εκδήλωση και ο ποιητής, ομότιμος καθηγητής του πανεπιστημίου Πατρών Σωκράτης Λ. Σκαρτσής με τη σύζυγό του Ευαγγελία. Κι «όταν μπεις στο χορό βέβαια θα χορέψεις», παρά τους οποιουσδήποτε δισταγμούς σου. Το χρέος προς την ιδιαίτερη πατρίδα μου την Κύπρο μού το επέβαλλε να συμμετάσχω, όπως και τη συγγραφή του παρόντος βιβλίου.

Ξαναδιαβάζοντας και την υπόλοιπη ποίηση του Ηλία Γκρή, με όλα τα ποιήματα που αφορούσαν στην Κύπρο, διαπίστωσα το πάθος που υπήρχε πίσω από τις λέξεις του όταν αναφερόταν στα ιστορικά και τραγικά γεγονότα της Κύπρου. Φρόντιζε πάντοτε μέσα από κάθε ποίημά του να φέρνει στην επιφάνεια και να επικαιροποιεί, ποιητικώ τω τρόπω, τις ιστορικές αλήθειες γύρω από το Κυπριακό ζήτημα. Η λέξη «συνείδηση» επανέρχεται συνεχώς, άμεσα και έμμεσα στα ποιήματα αυτά, υποβάλλοντας τον αναγνώστη να αναλογιστεί τη δική του στάση μπροστά στη διαιώνιση της αδικίας που γίνεται εις βάρος της Κύπρου. Δικαιοσύνη, συνείδηση, θυμός, οργή είναι συνυφασμένα με τους στίχους του ποιητή. Η απλότητα των στίχων του και η αμεσότητα στην περιγραφή όσων ο ίδιος αντικρίζει στις σκηνές των προσφύγων στο «Δασάκι της Άχνας» κατά την επίσκεψή του εκεί και στα «Εσταυρωμένα» σπίτια της Αμμοχώστου πίσω από τα συρματοπλέγματα, στο «Αλτ» της πράσινης γραμμής στη Λευκωσία, αλλά και στο κρησφύγετο του Γρηγόρη Αυξεντίου στον Μαχαιρά, δεν είναι δυνατόν να αφήσουν αδιάφορο τον αναγνώστη. Εκεί όπου οι μάρτυρες της ιστορίας της Κύπρου αναμένουν τη δικαίωσή της.

Ο Ηλίας Γκρής πασχίζει διαχρονικά να φέρει αποτέλεσμα με την πένα του, χτυπώντας ποιητικά την κρατούσα αδιαφορία. Γι’ αυτόν οι θυσίες των ηρώων της Κύπρου θα πιάσουν τόπο, μόνο όταν ο καθένας ξεφύγει απ’ τον «Λήθαργο Κόσμο» και από το δικό του μετερίζι γίνει συνεχιστής της ανιδιοτελούς προσφοράς, με το πνεύμα των ιδεών του, με την επικράτηση της αλήθειας, της δικαιοσύνης και της ελευθερίας έναντι της ιδιοτέλειας και της δουλείας.

Στις δεκατρείς φωνές στην Κύπρο αποτυπώνει τη σκληρή, ανελέητη πραγματικότητα για το Νησί:

Αλτ!
Πράσινη γραμμή
Από μέσα ξαγρυπνούν
διψασμένοι οι νεκροί μας.

Λέξεις κλειδιά στο ποίημα, «Αλτ»και«διψασμένοι». Γιατί αιώνες ηχεί στα αυτιά του Κύπριου το Αλτ, με τη μία ή την άλλη μορφή. Αυτό δε δηλώνει μόνο την παρεμπόδισή του να περάσει τη διαχωριστική γραμμή για να φτάσει στην πατρογονική γη του, αλλά και όλες τις διαχρονικές στερήσεις της ελευθερίας του. Και «διψασμένοι οι νεκροί μας». Η δίψα για ελευθερία μεταφέρεται από γενιά σε γενιά, κι ας μην ομολογείται ανοικτά.

Οκτώ μέρες
σε χάιδευα καθώς εραστής
ώσπου
είδα στα χέρια μου αίμα.

Λέξη κλειδί στο ποίημα το «αίμα», που δηλώνει τις θυσίες του κυπριακού λαού διά μέσου των αιώνων για ελευθερία και δικαίωση. Η φράση «οκτώ μέρες» όπως χρησιμοποιείται μεταφορικά προτρέπει τον αναγνώστη να εντρυφήσει στην ιστορία της Κύπρου, για να μπορέσει να αναγνώσει πίσω από τα ιστορικά γεγονότα και να πάρει μέσα του, αλλά και δημόσια, θέση όπως αρμόζει σε υπεύθυνο πολίτη.

Ανοιχτές πόρτες
παράθυρα χάσκουν
σαν χρόνος αβέβαιος
κι ένα πουλί
όλο μαύρο
κρώζει πετώντας στην Κερύνεια.

Στίχοι που μεταφέρουν στον αναγνώστη την πικρία και οδύνη του ποιητή ατενίζοντας τα παράθυρα και τις πόρτες της κατεχόμενης Κερύνειας να χάσκουν. Και η εικόνα αυτή μεταφέρεται στο ποίημα με τον προσδιορισμό «σαν χρόνος αβέβαιος». Θεωρούμε το ποίημα αυτό προφητικό. Πέρασαν σαράντα ένα χρόνια από τότε που γράφτηκε το ποίημα και επικρατεί η ίδια αβεβαιότητα.

Από την επίσκεψη του ποιητή τον Νοέμβρη του 1983 σε καταυλισμό προσφύγων στο δασάκι της Άχνας, γράφει το ποίημα μετουσιώνοντας σε στίχους το ψυχικό τοπίο ενός γέροντα πρόσφυγα τυφλού, που ενσαρκώνει την απόγνωση του άστεγου, κατατρεγμένου, καθώς δένει σε κόμπο μετρώντας τους φόνους με δάκρυα.

{jb_quote} Πασχίζει διαχρονικά να φέρει αποτέλεσμα με την πένα του, χτυπώντας ποιητικά την κρατούσα αδιαφορία. {/jb_quote}

Σε παράπηγμα
στην Άχνα
επιστρέφοντας
στο μέσα της ψυχής του
Κομποδένει τους φόνους με δάκρυα
γέρος τυφλός και πρόσφυγας.

Σε άλλο ποίημα, επαναφέροντας την ακάματη πάλη των Κυπρίων διαμέσου των αιώνων, γράφει πως η γη στην Κύπρο είναι ένας τάφος με ζωντανές φωνές. Δηλαδή, κατά τον ποιητή, οι νεκροί είναι οι ζωντανές φωνές, που θέτουν το χρέος μας προς τους προγόνους σαν αμείλικτη επιταγή για αγώνα και αληθινή ελευθερία και δικαίωση.

Άκου
εδώ η γης
είναι τάφος
με ζωντανές φωνές

Το ποίημα «Η ολέθρια αιχμαλωσία του Γιώργου Αναλυτή» γράφεται για να τιμήσει ο ποιητής τη θυσία του συμμαθητή του στο έβδομο εξατάξιο γυμνάσιο Παγκρατίου και άτυχου φίλου του, Γιώργου Αναλυτή.

Από τότε
γκρεμίζεται σε άγριους καταρράκτες των μαλλιών της
η μάνα σου με βλέμμα πετρωμένη θάλασσα...

Για τη μάνα (η προσωπική μνήμη) είναι ο ασίγαστος καημός και οδυρμός, και εδώ σταματάει ο χρόνος (βλέμμα πετρωμένη θάλασσα):

άλλος κανείς δε σε θρηνεί δεν ντύνεται σαν νύχτα...

Αξίζει να σταθεί κανείς στον συμβολισμό αυτού του στίχου, που παραπέμπει στις μαυροφορεμένες μάνες των αγνοουμένων και στο σκοτάδι που απλώνεται γύρω απ’ την τύχη τους.

Αναδεικνύει ακόμα τη συμβολή των Κυπρίων στην Επανάσταση του 1821, αφού γράφει ποίημα για τον Κύπριο συμπολεμιστή του Γεωργίου Καραϊσκάκη Ιωάννη Σταυριανό τον Κύπριο, ο οποίος άφησε και κείμενα με περιγραφές των ιστορικών γεγονότων της Επανάστασης. Μέσα από τα κείμενά του αποδεικνύεται ο θάνατος του Γεωργίου Καραϊσκάκη από φίλιο βόλι.

Συγκλονιστική και η ποιητική εικόνα της φυσικής απόσβεσης μες στο κρησφύγετο του ιερομάρτυρα της κυπριακής αντίστασης του έπους 1955-59, Γρηγόρη Αυξεντίου, όπου ο Γκρής την αναπαριστά με στίχο κορμό του επιγράμματος, που αποθεώνει τον εκούσιο θάνατο του ήρωα:

...με το ένα πόδι του μες στ’ άρβυλο θυμίαμα του αγώνα!

Δεν είναι λίγο πράγμα να διαβάζεις ένα ποίημα και ο αόριστος να γίνεται ενεστώτας, το παρελθόν παρόν και να βρίσκεσαι στον τόπο των γεγονότων. Αυτό πετυχαίνουν οι στίχοι του Ηλία Γκρή για την Κύπρο και αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο ασχολήθηκα με το συγκεκριμένο θέμα. Γιατί οι στίχοι του ζωντανεύουν τα γεγονότα, αφυπνίζοντας τον αναγνώστη και προτρέποντάς τον να γρηγορεί και να συμμετέχει. Ο Ηλίας Γκρής θέτει προ των ευθυνών τους όλους τους εντός και εκτός των τειχών πολίτες, απευθυνόμενος ταυτόχρονα και στην παγκόσμια κοινότητα. Αυτό ακριβώς που κάνει στην ποίησή του και ο νομπελίστας Ιρλανδός ποιητής Σέιμους Χίνι, αφιερώνοντας ολόκληρη την ποίησή του στην μοιρασμένη στα δυο πατρίδα του, την Ιρλανδία.

Τα σχεδόν τριάντα κυπρογενή ποιήματα τού Ηλία Γκρή δε δηλώνουν απλώς την ανυπόκριτη ειλικρινή αδελφοσύνη του με τους Κυπρίους. Δείχνουν ότι μπορεί να ακούει τις φωνές των νεκρών πίσω από την Πράσινη Γραμμή και απ’ τα άσπρα χαρτιά του βγαίνουν η Αμμόχωστος, η Κερύνεια, η Μόρφου κι όλα τα κατεχόμενα χωριά της Κύπρου, ζωντανεύοντας και επαναφέροντας στο προσκήνιο ό,τι πάει να ξεχαστεί.

Ψηλαφώντας την έννοια της αρετής
Ο ποιητής Ηλίας Γκρής και η Κύπρος
Σωτήρης Π. Βαρνάβας
Τόπος
144 σελ.
ISBN 978-960-499-498-4
Τιμή €12,90