«Για τη σημαντική βράβευση της ποιήτριας Γιλά Μοσάεντ» της Δέσποινας Καϊτατζή-Χουλιούμη

23:39 23/12/2022 - Πηγή: Diastixo

Το βραβείο ποίησης Max Jacob Étranger 2022 απονεμήθηκε στη Γιλά Μοσάεντ (Jila Mossaed), την πολυβραβευμένη ποιήτρια, μέλος της Σουηδικής Ακαδημίας. Η τελετή απονομής έγινε στις 13 Οκτωβρίου στο Σουηδικό Ινστιτούτο, στο Παρίσι, παρουσία της διευθύντριας του Ινστιτούτου, κ. Ewa Kumlin, και της προέδρου του Συλλόγου Φίλων Max Jacob, κ. Patricia Sustrac.

Το

βραβείο Max Jacob θεσμοθετήθηκε το 1950 και απονέμεται κάθε χρόνο σε έναν Γάλλο και σε έναν ξένο ποιητή, έπειτα από μετάφραση και έκδοση ποιητικής συλλογής του στα γαλλικά. Δυο Έλληνες ποιητές έχουν τιμηθεί μ’ αυτό, ο Θανάσης Χατζόπουλος το 2013 και ο Τίτος Πατρίκιος το 2016.

Η Μοσάεντ βραβεύτηκε για το ποιητικό βιβλίο Η όγδοη χώρα (Den åttonde landet, 2020), σε μετάφραση της Françoise Sule με τίτλο Le huitième pays, το οποίο κυκλοφόρησε από τον εκδοτικό οίκο Le Castor Astral, με πρόλογο του Vénus Khoury-Ghata, βραβευμένου με το Μεγάλο Βραβείο Ποίησης της Γαλλικής Ακαδημίας. Οι κριτικές αναφέρονται σε μια σημαντική δίγλωσση συλλογή μιας από τις πιο σημαίνουσες φωνές στη σύγχρονη σκανδιναβική ποίηση, που αφορά σε μια σκληρή, ρυθμική γραφή, όπου η φύση κατέχει κεντρική θέση, και ότι στη συγκεκριμένη συλλογή η αγάπη είναι παρούσα, ως προστατευτική και αναγεννητική σκιά. Η Όγδοη χώρα βρίσκεται πέρα από όλα τα σύνορα, αποτελεί το φρούριο του οικείου ή της ψυχής, μια κατάσταση γαλήνης που μπορεί να επιτευχθεί παρά τη σκληρότητα του έξω κόσμου, τον ξεριζωμό και την ξενότητα. Η οικεία και η συλλογική μνήμη πλέκονται στο αίνιγμα του χρόνου, όπου μαζί με τις παιδικές μνήμες υπάρχει η σκιά του Ιράν και ο σημερινός κόσμος με τις αδικίες και το ανθρώπινο δράμα των ξεριζωμένων.

Η Γιλά Μοσάεντ γεννήθηκε στην Τεχεράνη το 1948. Μετά τις σπουδές της στο Ιράν και στις ΗΠΑ, το 1986, όντας γνωστή ποιήτρια, εκδιώχθηκε από την εργασία της και εξαναγκάστηκε από το στυγερό καθεστώς του Ιράν να διαφύγει από την πατρίδα της με τον σύζυγο και τα παιδιά της ζητώντας άσυλο στη Σουηδία. Ξεριζωμένη έχει υποστεί την απώλεια των αγαπημένων προσώπων, του τόπου, της γλώσσας και της κοινωνικής υπόστασης, ενώ βίωσε την ξενότητα που συνιστά η συνθήκη και τη βωβότητα λόγω άγνοιας της γλώσσας. Το 1997, ύστερα από έντεκα χρόνια διαμονής, εξέδωσε την πρώτη ποιητική συλλογή της στα σουηδικά, δηλώνοντας: «Το να ζεις στην εξορία συνιστά μια διαρκή πάλη ενάντια σε όλα αυτά που αρνούνται σε κάποιον τη μνήμη του. Το να γράφεις στη γλώσσα της εξορίας είναι το ίδιο με το να δημιουργείς έναν χώρο στη μνήμη αυτής της χώρας. Είναι ένας μεγάλος θρίαμβος ν’ αποτελέσεις μέρος της ιστορίας της λογοτεχνίας μιας ξένης γλώσσας» Το ποιητικό και λογοτεχνικό έργο της Γιλά Μοσάεντ έχει τιμηθεί με πολλά και σημαντικά βραβεία, όπως μεταξύ άλλων το Βραβείο Karl Vennberg, το βραβείο Erik Lindegren και το βραβείο Jan Fridegård. Μέχρι το 2021, παράλληλα με εκδόσεις στα περσικά, έχει εκδώσει εννιά ποιητικά βιβλία, όλα ευπώλητα, ενώ τα περισσότερα έχουν εξαντληθεί ή επανεκδοθεί και έχουν μεταφραστεί στα γαλλικά, τα ισπανικά και τα αγγλικά, ενώ ποιήματά της μεταφράστηκαν σε πολλές γλώσσες.

Έχει πει: «Γράφω γιατί πονάει να φέρεις μέσα σου τόσο οδυνηρές λέξεις και εικόνες. Έχω παλιά, βαθιά και χιλιετή τραύματα στην ψυχή μου. Οι λέξεις είναι το αντίδοτό μου, το λίκνο μου και ο τάφος μου. Γράφω γιατί φέρω μέσα μου την κρυμμένη φωνή της γυναίκας, κρυμμένα ένστικτα και χλωμά πρόσωπα». Επίσης, έχει δηλώσει: «Κάθε γλώσσα που μου δίνει την ελευθερία να εκφράζομαι ενάντια στην αδικία είναι γλώσσα της καρδιάς μου».

Προσωπικά μεταφράζω τη Γιλά Μοσάεντ γιατί με συγκινεί η ποίησή της, που μέσα από το προσωπικό βίωμα και την οικουμενική θέαση του ξεριζωμού υμνεί τη δικαιοσύνη και την αγάπη, στοχάζεται και οραματίζεται την εσωτερική αφύπνιση, συμφιλίωση και κατάφαση του ατόμου, ως πρόσωπο και ως συλλογικότητα, με τον εαυτό και την ανθρώπινη μοίρα του, με τον άλλον, με το φυσικό στοιχείο, με τον χρόνο και τον κόσμο, με τη ζωή και τον θάνατο. Φαντάζει σαν μια μητρική αρχετυπική μορφή που με τις λέξεις της θηλάζει τη δίψα που υπάρχει στον κόσμο για ελευθερία, δικαιοσύνη, ομορφιά και αγάπη.

{jb_quote}«Κάθε γλώσσα που μου δίνει την ελευθερία να εκφράζομαι ενάντια στην αδικία είναι γλώσσα της καρδιάς μου».{/jb_quote}

Αρχικά μετέφρασα και ενέταξα πέντε ποιήματά της στο δίγλωσσο βιβλίο Δέρμα από πεταλούδες. Επιλογές σουηδικής ποίησης (Intellectum, 2018). Στη συνέχεια, στο βιβλίο με τίτλο Μου δίνεις την ελευθερία να μην ανήκω, (Βακχικόν, 2021), ανθολόγησα και μετέφρασα πενήντα δύο ποιήματα από τα πέντε τελευταία ποιητικά βιβλία της, από τα οποία δώδεκα είναι από την Όγδοη χώρα για την οποία της απονεμήθηκε το βραβείο Max Jacob Étranger 2022.

Η Γιλά Μοσάεντ αποτελεί τη μοναδική περίπτωση μέλους της Σουηδικής Ακαδημίας δίχως σουηδική εντοπιότητα, στα εκατό και πλέον χρόνια λειτουργίας της ως φορέα απονομής του Βραβείου Νόμπελ Λογοτεχνίας. Στην ομιλία της όταν ενεγράφη ως μέλος της Σουηδικής Ακαδημίας, στις 20/12/2018, απήγγειλε το ακόλουθο ποίημα:

Πού στον κόσμο στέκομαι;
Στέκομαι μόνη μου μπρος σ’ ένα φέρετρο
που θα μεταφερθεί έξω από την πλατεία της Ιστορίας;
Είμαι μια αρχαία περσική θεά
που αναζητά τον χαμένο καθρέφτη της
στον βυθό των λιμνών σας;
Πού στον κόσμο στέκομαι;
Χρειάζομαι σπίτι ή τάφο;
Κλαίω για τη γλώσσα μου
Κλαίω πάνω από ένα μικρό λίκνο
που χάθηκε
στα όνειρά μου
Πού στον κόσμο στέκομαι;
[Γιλά Μοσάεντ, Η σελήνη και η αιώνια αγελάδα (Månen och den eviga kon, 1997)]

Τα ποιήματα της Γιλά Μοσάεντ είναι άτιτλα και ολιγόστιχα. Το ακόλουθο δείγμα τριών ποιημάτων είναι από τη συλλογή Η όγδοη χώρα.

Θάψτε με εδώ
στην ήρεμη και καταπράσινη γη
κοντά σ’ ένα κελαρυστό ρυάκι
κάτω από τον θάμνο του γιασεμιού με τ’ αστράκια

Φυλάξτε τις λέξεις μου
λέξεις που η μητέρα μου δεν είχε ιδέα γι’ αυτές
Ύφανα όμορφα χαλιά
από ποιήματα
με ξένες λέξεις

Πλέξτε μαζί τα όνειρά μου
με λέξεις που
δεν πρόλαβα να μάθω
Ακόμη και όταν δεν θα υπάρχω

*

Γράφω
πιάνω τις λέξεις
όπως ο Ροβινσώνας Κρούσος
όταν έβρισκε μικροπράγματα

Παίρνω τις λέξεις στη σπηλιά μου
σαν πεινασμένο ζώο

Εκεί έχω μια μητέρα που περιμένει
Της δείχνω τις λέξεις
Παίζουμε μαζί τους σαν κοριτσόπουλα

Ξεπλένουμε την ξένη σκόνη τους
φωτιζόμαστε μαζί τους

Διαβάζω τα ποιήματά μου
τα εκφέρω με έναν τρόπο
που όλοι στις σπηλιές μπορούν να κατανοήσουν

Μια μέρα παίρνω τον γριφώδη
δρόμο και σε αναζητώ

περίμενέ με λίγο ακόμη, αγαπημένη σκιά
είμαι στο δρόμο προς εσένα
σε λίγο θα είμαι κοντά σου

Με απελευθερώνεις από τον πόνο
Παίρνεις την τριχιά από τον λαιμό μου