Μάκης Καραγιάννης

22:26 4/2/2025 - Πηγή: Diastixo

Θα έλεγα πως ο ηθικός αυτουργός της Τέχνης του μυθιστορήματος είναι ο Φλωμπέρ. Όλα ξεκίνησαν από την Αλληλογραφία του, την πρώτη θεωρία του μυθιστορήματος, που έχω για δεκαετίες πάνω στο γραφείο μου. Το βιβλίο ξεκίνησε, επίσης, ως απόλαυση και αναζήτηση ύφους στα προβλήματα που με απασχολούσαν ως μυθιστοριογράφο. Τα «Σπαράγματα», μια στήλη με μικρά κείμενα πάνω στην τέχνη του μυθιστορήματος, που κρατούσα για χρόνια στο περιοδικό Παρέμβαση, ήταν ωστόσο η αφορμή. Και κάποια στιγμή συνειδητοποίησα πως σταδιακά διαμορφωνόταν ένα ολόκληρο πεδίο πάνω στην τέχνη της γραφής.

Η ιδιότητα

του μυθιστοριογράφου, ο μόχθος, η αγωνία και η τριβή μπροστά στη λευκή σελίδα με έκαναν να τολμήσω ένα τέτοιο σοβαρό εγχείρημα ή, όπως το διατυπώνει κομψά ο Φλωμπέρ, «με το καμένο μου χέρι έχω τώρα το δικαίωμα να γράφω φράσεις για τη φύση της φωτιάς». Από την άλλη, εκεί με οδηγούσε και η μακρόχρονη κριτική της ξένης λογοτεχνίας στην Αυγή και άλλα έντυπα, όπου έκανα τις πρώτες κριτικές δοκιμές πάνω στους Φλωμπέρ, Μπαλζάκ, Χένρι Τζέημς, Μπόρχες, Κούντερα, Ντον ΝτεΛίλο, Μπολάνιο, Φίλιπ Ροθ, Χέρμαν Μέλβιλ, Κόρμακ Μακάρθυ κ.ά. Το εγχείρημα, όμως, μπόρεσε να ολοκληρωθεί γιατί κατάφερα να αποκτήσω πρόσβαση σε μια κρίσιμη βιβλιογραφία για την τέχνη του μυθιστορήματος, αμετάφραστη στην Ελλάδα, όπως τα δοκίμια του Φόρστερ, της Β. Γουλφ, του Π. Λάμποκ, του Προυστ, του Φιτζέραλντ κ.ά., μέχρι τη μεγάλη βιβλιογραφία της μεταμοντέρνας θεωρίας.

{jb_quote}Οι συμβουλές είναι άπειρες, τα αριστουργήματα σπάνια.{/jb_quote}

Σήμερα, βέβαια, κατακλυζόμαστε από βιβλία που μας δωρίζουν απλόχερα συμβουλές και μας υπόσχονται πως με τα μυστικά και τις συνταγές τους θα μας μυήσουν αδαπάνως στα άδυτα της γραφής, αλλά όπως γράφω, οι συμβουλές είναι άπειρες, τα αριστουργήματα σπάνια. Γι’ αυτό εκείνο που προσπάθησα να κάνω στο βιβλίο είναι να δω την τέχνη του μυθιστορήματος μέσα από μια ιστορική προοπτική, η οποία κάνει κατανοητή την εξέλιξή της. Παρουσιάζει τις βασικές του πτυχές −αφήγηση και αφηγητής, ο χαρακτήρας, η πλοκή, ο χρόνος, το θέμα, το ύφος, η αλήθεια και οι συμβάσεις του είδους− όπως διαμορφώθηκαν μέσα από τα μεγάλα έργα, από τις προμπαλζακικές απαρχές έως τις σύγχρονες μεταμυθοπλασίες του μεταμοντερνισμού. Εξετάζει πώς το μυθιστόρημα σταδιακά θα αρχίσει να αποβάλλει τα περιττά, θα εκλεπτύνει τις τεχνικές του, θα οργανώσει την αφήγησή του σε σκηνές, βαθμιαία θα καταργηθούν οι πολλές και απίθανες συμπτώσεις για να κερδίσει σε αληθοφάνεια, θα ανακαλύψει τη λεπτομέρεια, θα εισαχθεί ο ελεύθερος πλάγιος λόγος, θα ανακαλυφθεί η οπτική γωνία, ο μοντερνισμός θα παρουσιάσει την αποσπασματικότητα και τον εσωτερικό μονόλογο ως ανατροπή των παλιών συμβάσεων, μέχρι ο μεταμοντερνισμός να τα ανατρέψει όλα και να επιστρέψει πάλι, ως ουροβόρος όφις, στην αρχή. Παρακολουθούμε πώς μεταμορφώνεται μέσω της γραφής καθώς περνάμε από τον ρεαλισμό, το κοινωνικό και ψυχολογικό μυθιστόρημα του Μπαλζάκ, του Φλωμπέρ, του Τολστόι, του Ντοστογιέφσκι, που δημιούργησαν το κυρίαρχο πρότυπο του 19ου αιώνα, στον μοντερνισμό των αρχών του 20ού του Τζόυς, του Προυστ, της Β. Γουλφ και αργότερα στον μεταμοντερνισμό που κυριάρχησε το δεύτερο μισό του 20ού.

Τις τελευταίες δεκαετίες η τέχνη του μυθιστορήματος, ως έννοια, υποσκελίστηκε από τον αδηφάγο ιμπεριαλισμό της θεωρίας της λογοτεχνίας, που καταπίνει και μεταλλάσσει τα πάντα. Και στη σύγχρονη θεωρία ο συγγραφέας θεωρείται πια μια ξεπερασμένη εμμονή του Διαφωτισμού και του θετικισμού. Από το έργο περάσαμε στο κείμενο, από την έκφραση στη γραφή και από τον συγγραφέα στον αναγνώστη, που στρογγυλοκάθισε στον θρόνο του. Γι’ αυτό και το συγκεκριμένο βιβλίο, που επαναφέρει τον συγγραφέα και την τέχνη του μυθιστορήματος στο κέντρο της προσοχής, είναι μια μικρή πράξη αντίστασης στο γενικότερο ρεύμα. Θεώρησα σκόπιμο, λοιπόν, να προτάξω μια εκτενή ιστορική εισαγωγή για το μυθιστόρημα και τη θεωρία, που δίνει μια συνολική εικόνα του και το στίγμα της εποχής μας. Θα έλεγα ότι αποτελεί ένα άτυπο μανιφέστο, που κάνει μια αποτίμηση του φαινομένου του μεταμοντερνισμού και, ενώ αναγνωρίζει τη συμβολή του στη σύγχρονη κοινωνία, επισημαίνει τις αδυναμίες και τις αντιφάσεις του. Θεωρεί πως η θετική του συνεισφορά, με την αμφισβήτηση των μεγάλων αφηγήσεων, έχει εξαντληθεί και δεν μπορεί να περιγράψει τη σημερινή ανθρώπινη συνθήκη. Ότι χρειαζόμαστε μια νέα μυθιστορηματική ηθική απέναντι στον κυνισμό, τον σχετικισμό και την ασφυξία του μεταμοντερνισμού. Μια νέα ανήσυχη ποιητική, που θα υπερβαίνει τον αστικό ρεαλισμό, τον μοντερνισμό και τον μεταμοντερνισμό και θα συνθέτει τα καλύτερα στοιχεία των τριών. Ότι το μυθιστόρημα πρέπει να επανακτήσει τον ηθικό και φιλοσοφικό στοχασμό του, δηλαδή έναν Νέο Ανθρωπισμό στον ψηφιακό οικουμενικό μας κόσμο. Για αυτό πιστεύω πως η Τέχνη του μυθιστορήματος είναι ένα βιβλίο προκλητικό, που αναλαμβάνει το ρίσκο να θέσει τα δάχτυλα επί τον τύπον των ήλων, να κρίνει βιβλία, συγγραφείς, θεωρητικούς και αισθητικά ρεύματα, να μιλήσει για την κατάσταση του μυθιστορήματος σήμερα.

Η τέχνη του μυθιστορήματος
Δαμάζοντας τα κείμενα
Μάκης Καραγιάννης
Επίκεντρο
320 σελ.
ISBN 978-618-20-4510-7
Τιμή €16,00