Μισέλ Φάις: «Αμήν»

04:16 6/7/2024 - Πηγή: Diastixo

Κυκλοφόρησε πρόσφατα το Αμήν, με τον υπότιτλο Προσευχές στο Κενό, το τελευταίο έργο του Μισέλ Φάις, το δέκατο, αισίως, βιβλίο του που διαβάζω, αριθμός ικανός να προσδιορίσει με σχετική ασφάλεια και ακρίβεια τα όρια, τις πτυχώσεις και τις δυναμικές μιας πλούσιας και ιδιαίτερης, χαρακτηριστικής και φιλόδοξης, εργογραφίας.

Μια ιδιότυπη συλλογή διηγημάτων, ογδόντα εφτά μικρότερων ή μεγαλύτερων ψηφίδων που εκκινούν από τη φράση: «Κάποιες στιγμές νιώθεις ότι πεθαίνεις στη θέση ενός άλλου», για να κλείσουν με ένα, πολλαπλών ερμηνειών και αιτημάτων,

«Αμήν». Ο υπότιτλος αποκαλύπτει ένα παράδοξο σύνηθες, ογδόντα επτά προσευχές στο Κενό, χωρίς συγκεκριμένη απεύθυνση, η έκφραση μιας απελπισμένης, ελλείψει ενός αποδέκτη Θεού, αγωνίας, η υποχώρηση του όποιου άχρηστου ορθολογισμού υπό το βάρος της ύπαρξης, της αντανακλαστικής επιθυμίας για ζωή, του ενστίκτου της επιβίωσης σε μια συνθήκη ακατανόητη, όπως το μεσοδιάστημα ανάμεσα στο τίποτα.

Ο Φάις, μεταξύ άλλων, καθηγητής δημιουργικής γραφής, αναζητά και βρίσκει την έμπνευση σε ένα σχήμα που μοιάζει με αφηγηματική άσκηση ύφους και περιεχομένου, και παρότι κάτι τέτοιο δεν φαντάζει εκ των προτέρων μια συνθήκη λογοτεχνικά υποσχόμενη, πετυχαίνει να την καταστήσει λειτουργική, εμπνευσμένη και κυρίως απαιτητικά δραστική λογοτεχνικά. Το Αμήν είναι κατασκευή, γιατί υπακούει σε ένα εκ των προτέρων σχέδιο και διέπεται από έναν εμφανή συνεκτικό ιστό· είναι εγκεφαλική, γιατί ακολουθεί με πειθαρχία τους (αυτο)περιορισμούς και τη σήμανση. Εντούτοις, αυτή η συνθήκη, που ίσως να αποδεικνυόταν εγκλωβιστική στα χέρια ενός άλλου, προσφέρει στον συγγραφέα, ίσως αναπάντεχα για τον αναγνώστη, μια εκφραστική ελευθερία να γεμίσει το ενδιάμεσο κενό με ιστορίες ανθρώπων, καθημερινών και συχνά ανώνυμων, οικείες και γνώριμες.

Γιατί, αν από τη μια όχθη στέκουν οι αφηγηματικοί περιορισμοί, από την άλλη περιμένουν οι δυνατότητες του ορισμένου πλαισίου, και ο Φάις ξέρει και πετυχαίνει να γυρέψει και να δρέψει τους καρπούς τους. Και αν το σύνολο χαρακτηρίζεται από πλήθος ορατών αρμών, τούτο διόλου δεν σημαίνει πως η ατομικότητα απολύεται, αντίθετα, όπως σε κάθε προσευχητάρι, κάθε μία προσευχή διατηρεί την πόρτα της ανοιχτή στο βλέμμα εκείνου που θα έχει την ανάγκη της. Ο φορμαλισμός, επίσης, παρότι καθοριστικός, δεν αποκλείει το συναίσθημα, παρά το αναδεικνύει, καθώς η τελειότητα του αρχιτεκτονικού σχεδίου μετατρέπεται σε κατοικία για το ατελές, γεμάτο πάθη και αγωνία, ανθρώπινο.

{jb_quote}Ο φορμαλισμός παρότι καθοριστικός, δεν αποκλείει το συναίσθημα, παρά το αναδεικνύει, καθώς η τελειότητα του αρχιτεκτονικού σχεδίου μετατρέπεται σε κατοικία για το ατελές, γεμάτο πάθη και αγωνία, ανθρώπινο.{/jb_quote}

Από τη συλλογή αυτή δεν θα μπορούσαν να απουσιάζουν διάφορες σταθερές του φαϊσικού σύμπαντος: η θεατρική αίσθηση μιας σκηνής λουσμένης στο φως που εντείνει το γύρω της σκοτάδι, οι ερωτικές σχέσεις και το σεξουαλικό ένστικτο, η συντροφική συμβίωση, το ονειρικό πέπλο της πραγματικότητας, το δωμάτιο της ψυχανάλυσης, η διακειμενικότητα και η έμμεση ή άμεση έκφραση ευγνωμοσύνης στους μεγάλους της γραφής, η πίστη ως καταφύγιο φιλοσοφικής μελέτης, η κρυψώνα του προσωπικού, η εσωτερική συνομιλία με το προηγούμενο έργο του, η πατρότητα και η μητρότητα, η εν γένει ταυτότητα που με το πρώτο κλάμα παραλαμβάνει θέλοντας και μη καθένας μας, η συχνά συγκρουσιακή, πλην όμως αλληλοτροφοδοτούμενη, συγκατοίκηση της αβάσταχτα πεζής καθημερινής συνθήκης με την απεγνωσμένα απαραίτητη υψηλή συνθήκη της φαντασίας, της δημιουργίας, της νοηματοδότησης και της κατανόησης του εαυτού μέσα από, τι άλλο παρά, την τέχνη. Κυρίως, όμως, αυτή η μεταιχμιακή θέση παρατήρησης του κόσμου, κάπου στο δυσδιάκριτο όριο του ανθρωπισμού και του μισανθρωπισμού, της απόπειρας για κατανόηση και της τάσης για δακτυλοδειξία.

Συγγραφείς, όπως ο Φάις, με ευρύ και πολύτροπο έργο, αναπόφευκτα και ίσως ασυνείδητα υποβάλλονται στην αναγνωστική ενδοεργογραφική σύγκριση. Αυτό ίσως και να είναι άδικο, συμβαίνει ωστόσο, σε μια, πιθανά απεγνωσμένη και εκ των προτέρων αποτυχημένη, απόπειρα αναγνωστικής ερμηνείας και κατανόησης του τρόπου λειτουργίας και παραγωγής έργου. Το Αμήν, αυτές οι Προσευχές στο Κενό, αποτελούν μια από τις κορυφώσεις του συγγραφέα, παρότι, φαινομενικά ή διαισθητικά, θα έλεγα πως αποτελούν ένα ακόμα έργο γέφυρα, ένα εμπνευσμένο διάλειμμα ανάμεσα στη δημιουργία εκτενέστερων, σύνθετων και απαιτητικών μυθιστορημάτων, όπως η βραβευμένη Ερευνήτρια ή το Caput mortuum (1392).

Επίσης, προκύπτει το ερώτημα: Ποιο έργο του τάδε ή του δείνα συγγραφέα να χρησιμοποιήσει ο αναγνώστης ως πύλη εισόδου; Εδώ η απάντηση είναι μάλλον πιο απλή και πιθανόν ακριβής: Κάθε ένα από αυτά, και αυτό άρα, θα προσφέρει μικρότερη ή μεγαλύτερη, αντιπροσωπευτική, όπως και να έχει, θέα στο σύστημα πλανητών και αστέρων, που διέπεται από τους δικούς του φυσικούς κανόνες περιστροφής και φωταγώγησης. Απαιτητική λογοτεχνία, όπως αυτή, δημιουργεί τον φόβο ενός περίκλειστου και απρόσιτου για τον αναγνώστη μικροκλίματος. Παρανόηση, που μάλλον εξυπηρετεί ή ίσως και να πηγάζει από τη μαζική λογοτεχνία, χωρίς την έμπνευση και την επιμονή μπροστά στη λευκή σελίδα, την καταφυγή στην ευκολία της συσκότισης. Προφανώς και χρειάζεται περιπλάνηση σε χαμηλότερα ύψη, αντιμέτωποι με ηπιότερες κλίσεις, προετοιμασία απαραίτητη για τις κορυφές, που αποζημιώνουν με τη θέα τους και το αίσθημα μέθης που η χαμηλή περιεκτικότητα σε οξυγόνο προσφέρει. Αυτή η απαίτηση, ωστόσο, δεν αποκλείει, αλλά μάλλον δελεάζει ή, τουλάχιστον, αυτό θα ανέμενε κανείς να συμβαίνει.

Με το Αμήν, δυο χρόνια μετά την Εξουθένωση, ο Φάις επανέρχεται, ξύνοντας, συχνά επώδυνα, τα όρια του μύχιου εαυτού, αποκολλώντας ολόκληρα κομμάτια πανικών, φόβων και ανομολόγητων σκέψεων, εκείνες τις στιγμές που νιώθουμε ότι πεθαίνουμε στη θέση κάποιου άλλου, αναγνωρίζοντας σε φαινομενικά απόμακρες στιγμές συγγραφικής έμπνευσης κάτι από τον ίδιο μας τον εαυτό, κάτι από το δικό μας συναπάντημα με το παράλογο της ύπαρξης, των ερωτημάτων χωρίς απάντηση, της έλλειψης βεβαιοτήτων, πλην της μιας και μόνης: τη φθορά και το θνήσκειν, την αναπότρεπτη συνάντηση με το μηδέν της ζωής και της ύπαρξης.

Αμήν
Προσευχές στο Κενό
Μισέλ Φάις
Εκδόσεις Πατάκη
168 σελ.
ISBN 978-618-070-807-3
Τιμή €11,70