«Ο Ιωάννης Καποδίστριας και η Εταιρεία των Φίλων των Μουσών» της Νίκης Σαλπαδήμου

15:19 16/1/2023 - Πηγή: Diastixo

Ο Ιωάννης Καποδίστριας δεν είναι μόνον ο πρώτος κυβερνήτης της Ελλάδας, ούτε απλώς ο ευεργέτης της Ελβετίας, ούτε ένας συνηθισμένος διπλωμάτης· είναι μια ευφυέστατη σύνθετη προσωπικότητα, η οποία δεν απαντάται συχνά ούτε στην Ελλάδα ούτε και στον παγκόσμιο χωροχρόνο. Έζησε για μεγάλο χρονικό διάστημα στο εξωτερικό

σε διάφορες χώρες της Ευρώπης, για να πραγματοποιήσει σπουδές υψηλού επιπέδου και να γνωρίσει σε βάθος την πολιτική των ευρωπαϊκών χωρών. Μετά την πτώση του Ναπολέοντα και την παρουσία του ισχυρού καγκελαρίου Μέτερνιχ στο τιμόνι της Αυστροουγγαρίας, η Ευρώπη διέρχεται μια μεταβατική περίοδο. Κύρια στόχευση αυτή την περίοδο είναι η επικράτηση της ειρήνης και η ασφάλεια των λαών της Γηραιάς Ηπείρου.

Ο Καποδίστριας καταγόταν από οικογένεια ευγενών της Κέρκυρας και μεγάλωσε με το όραμα μιας αυτόνομης και ανεξάρτητης Ιόνιας Πολιτείας. Το όνειρό του όμως δεν ευοδώθηκε παρά τις συνεχείς προσπάθειές του, γιατί το έδαφος δεν ήταν πρόσφορο και οι Άγγλοι καραδοκούσαν σε κάθε ενέργειά του, προκειμένου να προστατέψουν τα δικά τους συμφέροντα στα νησιά του Ιονίου. Ένας ακόμη ανασταλτικός παράγοντας ήταν ο Τσάρος, που δεν κατόρθωσε να ξεπεράσει την ατολμία του σε μια συγκυρία που ήταν ευνοϊκή για τις επιδιώξεις του Καποδίστρια. Μέσα σ’ αυτόν τον ορυμαγδό των πολιτικών, στρατιωτικών και κοινωνικών συνθηκών η διπλωματική οξυδέρκεια του Καποδίστρια αγγίζει τον μέγιστο βαθμό, γιατί πρέπει μέσω της διπλωματικής οδού να βοηθήσει με κάθε δυνατό τρόπο την Ελλάδα. Στο διπλωματικό πεδίο ξεπερνά τις προσδοκίες του Τσάρου και η παρουσία του στα συνέδρια της Ευρώπης είναι έντονη, λόγω της διπλωματικής του δεινότητας και της ακτινοβόλου προσωπικότητάς του. Ακόμη και τη σκληρή στάση του Μέτερνιχ κατορθώνει να αμβλύνει, προκειμένου να πετύχει τους σκοπούς του, που δεν είναι άλλοι από την παιδεία των Ελλήνων και την αποτίναξη του οθωμανικού ζυγού από τη χώρα του.

Η παιδεία των Ελληνοπαίδων γίνεται προτεραιότητά του, που πρέπει να επιτευχθεί πάση θυσία. Για την επίτευξη αυτού του στόχου σχεδιάζει την ίδρυση της Εταιρείας των Φίλων των Μουσών, αντίστοιχη με τη Φιλόμουση Εταιρεία των Αθηνών, η οποία εξυπηρετούσε άλλο σκοπό. Για την ίδρυση και την ουσιαστική λειτουργία της Εταιρείας συνδράμουν αρκετές προσωπικότητες των ελληνικών παροικιών της Ευρώπης, αλλά και Ευρωπαίοι ευγενείς που διαθέτουν χρήμα. Με το πρόσχημα της μόρφωσης των Ελληνοπαίδων, που κατέφευγαν σε ευρωπαϊκές χώρες για τη μόρφωσή τους, η Εταιρεία προσδοκούσε πολύ περισσότερα από αυτά που φαίνονταν. Με την Εταιρεία οι Ευρωπαίοι θα πληροφορούνταν για τα δεινά που υπέφεραν οι Έλληνες, όντες υπόδουλοι ενός βάρβαρου λαού όπως ήταν οι Τούρκοι. Οι Έλληνες, που οι πρόγονοί τους έδωσαν στους Ευρωπαίους τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη, επιτρεπόταν να ζουν στο σκοτάδι της σκλαβιάς και της αμάθειας; Οι Έλληνες, που έδωσαν τα φώτα του πολιτισμού σ’ όλον τον κόσμο, να ζουν υπόδουλοι σ’ έναν βάρβαρο λαό; Έπρεπε οι Ευρωπαίοι να γίνουν γνώστες του προβλήματος, ώστε να συμπαρασταθούν με κάθε τρόπο στους Έλληνες και να υποστηρίξουν το δικαίωμά τους να ζουν ελεύθεροι στη δική τους χώρα.

Στο συνέδριο της Βιέννης, στο οποίο ο Καποδίστριας εκπροσωπούσε τη Ρωσία ως υπουργός Εξωτερικών του τσάρου Αλέξανδρου, του δόθηκε η ευκαιρία να ξεδιπλώσει όλο το ταλέντο του, ώστε να κατορθώσει να πετύχει τον σκοπό του. Σ’ αυτό το συνέδριο ανακοίνωσε την ίδρυση της Εταιρείας των Φίλων των Μουσών και ξάφνιασε και τον ίδιο τον Μέτερνιχ, που δεν μπόρεσε να εμποδίσει την υλοποίησή της. Ο Καποδίστριας κατόρθωσε να προσελκύσει το ενδιαφέρον όχι μόνον των ευγενών, πλούσιων ξένων και ομογενών με σεβαστές προσφορές, αλλά και του ίδιου του Μέτερνιχ, που πρόσφερε κάποιο ποσό, για το οποίο σίγουρα μετάνιωσε, αφού σκεφτόταν να ακυρώσει την ίδρυση της Εταιρείας. Δεν μπορούσε όμως να παραβλέψει το γεγονός ότι ο Καποδίστριας είχε με το μέρος του ολόκληρη αυτοκρατορία, με την οποία δεν επιθυμούσε για κανέναν λόγο να έρθει σε προστριβή. Για τη στήριξη του Αλέξανδρου γράφει στην αυτοβιογραφία του ο Καποδίστριας: «Υπέβαλον τότε προς την Αυτού Μεγαλειότητα την ιδέαν της συλλογής συνδρομών εν Βιέννη προς τον σκοπόν τούτον. Ο αυτοκράτωρ μοι επέτρεψε να συντάξω το πρόγραμμα διά την εγγραφήν των συνδρομητών και να υποβάλω τούτο εις την έγκρισίν Του… Τοιαύτη είναι η αρχή της Εταιρείας των Φίλων των Μουσών…»

{jb_quote}Τα χρήματα στάλθηκαν στην Ελλάδα για την ίδρυση σχολείων, αλλά και για την υποστήριξη Ελληνοπαίδων που αδυνατούσαν να σπουδάσουν σε πανεπιστήμια της Ευρώπης.{/jb_quote}

Ο Καποδίστριας ήταν ένα εξέχον μέλος του συνεδρίου της Βιέννης, αντιπρόσωπος μεγάλης αυτοκρατορίας και ο μόνος Έλληνας μεταξύ των συνέδρων. Όλα αυτά τα στοιχεία τα αξιοποίησε, για να ενημερώσει όχι μόνον τους συνέδρους, αλλά και ανθρώπους που είχαν υψηλές θέσεις, για την υπόθεση της Ελλάδας και του υπόδουλου έθνους. Πρωταρχικός του στόχος ήταν να συγκεντρώσει χρήματα, ένα σημαντικό ποσόν, που θα του επέτρεπε να πραγματοποιήσει τους σκοπούς της Εταιρείας. Τον Καποδίστρια τον βοήθησαν πολύ ο Αλέξανδρος Στούρτζας και η αδελφή του Ρωξάνδρα, η οποία κινητοποίησε εξέχουσες προσωπικότητες της ελληνικής διασποράς, ώστε να συνδράμουν στο έργο της Εταιρείας. «Με την ίδρυση της Εταιρείας θυμίσαμε στους Ευρωπαίους ότι οι υπόδουλοι στους Τούρκους Έλληνες είναι οι απόγονοι των αρχαίων Ελλήνων, απόγονοι του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη, όλων εκείνων των σοφών που έδωσαν τα φώτα τους στην Ευρώπη. Σ’ έναν τέτοιο λαό δεν άξιζε να ζει υπόδουλος στους βάρβαρους Τούρκους», γράφει η Ρωξάνδρα Στούρτζα. Αξιόλογη είναι επίσης η κριτική της Lulu Thürheim, με την οποία εκθειάζει την πνευματική υπεροπλία του Καποδίστρια: «Τίποτα στον κόσμο δεν έχει αξία, αν το απογυμνώσεις από το πνεύμα».

Ο Καποδίστριας με την ίδρυση της Εταιρείας πέτυχε δύο στόχους: πρώτον την εκπαίδευση των Ελληνοπαίδων, που θα ήταν ο κινητήριος μοχλός στη διαμόρφωση άξιων πολιτών για το συμφέρον της πατρίδας, και δεύτερον τη διεθνοποίηση του ελληνικού ζητήματος. Μπορεί ως Εταιρεία να επιδίωκε τη μόρφωση και την πνευματική αφύπνιση των νέων, αλλά μέσω αυτής της διόδου επιδίωκε τη διεθνοποίηση του ελληνικού ζητήματος και την προσέλκυση φίλων κρατών, που θα βοηθούσαν στην απελευθέρωση της Ελλάδας. Το όραμά του πήρε σάρκα και οστά όχι μόνον από τη συγκέντρωση πολύ ικανοποιητικού ποσού για τη λειτουργία της Εταιρείας, αλλά κυρίως γιατί διαμορφώθηκε ένα φιλελληνικό ρεύμα σε πλατιά στρώματα των λαών της Ευρώπης. Τα χρήματα στάλθηκαν στην Ελλάδα για την ίδρυση σχολείων, αλλά και για την υποστήριξη Ελληνοπαίδων που αδυνατούσαν να σπουδάσουν σε πανεπιστήμια της Ευρώπης. Με τη χρηματοδότηση της Εταιρείας όλο και περισσότεροι νέοι φοιτούσαν στα ξένα πανεπιστήμια, που έγιναν φυτώριο μορφωμένων Ελλήνων, ικανών να υποστηρίξουν τα ιδεώδη της ελληνικής φυλής. Οι γνώσεις που θα αποκτούσαν στα πανεπιστήμια θα μετατρέπονταν σε προσφορά στην πατρίδα. Πολλές από τις σχολές που ιδρύθηκαν στην Ελλάδα θα αποτελούσαν τον επαναστατικό πυρήνα για την αποτίναξη του τουρκικού ζυγού.

Όταν ο Καποδίστριας έβαζε κάποιον στόχο, δεν υπήρχε εμπόδιο ικανό να τον σταματήσει. Στη μετεπαναστατική περίοδο ο Ν. Σπηλιάδης, που υπήρξε ο στενότερος συνεργάτης του, γράφει μεταξύ άλλων: «…ας συντελέσωμεν το κατά δύναμιν έκαστος εις τον κοινόν φωτισμόν, διά ν’ αποφύγωμεν τα ολέθρια της αμαθείας αποτελέσματα και να φυλάξωμεν τα ιερά και αναπαλλοτρίωτα δίκαιά μας». Μόνο με τη γνώση, όπως πίστευε και ο πρώτος κυβερνήτης της Ελλάδας, μπορεί κανείς να είναι σωστός πολίτης και άνθρωπος και να βρίσκει το δίκιο του. Γι’ αυτό κατέβαλε τόση προσπάθεια για την εκπλήρωση του στόχου του: την ίδρυση της Εταιρείας των Φίλων των Μουσών.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
– Σοφία Μωραΐτη: Ιωάννης Καποδίστριας, Διεθνείς Θεσμικές και Πολιτικές Προσεγγίσεις (1800-1831),«Ο Ελληνικός Διαφωτισμός και ο Καποδίστριας». Εκδόσεις Κασταλία, Αθήνα 2021.
– Σοφία Μωραΐτη: Θέματα Ελληνικής Πολιτιστικής Διπλωματίας, «Ιωάννης Καποδίστριας και Πολιτιστική Διπλωματία». Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα-Θεσσαλονίκη 2019.