Γιάννης Σ. Παπαδάτος: «Η πολιτεία των γατών»

15:18 16/1/2023 - Πηγή: Diastixo

Η σχέση του ανθρώπου με τα ζώα αποτελεί μια σημαντική και πολύμορφη πτυχή στο πεδίο της Τέχνης. Η γάτα ως πρωταγωνίστρια συναντάται τόσο σε εικαστικές αναπαραστάσεις όσο και στη λογοτεχνία, ενώ τελευταία πληθαίνουν και οι επιστημονικές μελέτες που αφορούν στη φύση της και τη συμβολή της στην ψυχοσυναισθηματική υγεία του ανθρώπου. Αμφιλεγόμενο ον, αφού έχει λατρευτεί και δαιμονοποιηθεί, αντανακλώντας με αυτόν τον τρόπο τις ιστορικές, οικονομικές, κοινωνικές και πολιτισμικές συνθήκες κάθε τόπου. Είτε ως θετική φιγούρα, για παράδειγμα ως σύμβολο μητρότητας, θηλυκότητας, ανεξαρτησίας, αυτονομίας,

τρυφερότητας, παιχνιδίσματος, είτε ως αρνητική που συνδέεται με την κακοτυχία, τη ζήλια ή τη μοχθηρία, η γάτα ή ο γάτος φέρει ένα ανεξήγητο και γοητευτικό μυστήριο προς εξερεύνηση από τον άνθρωπο που έλκεται από το άγνωστο.

Το βιβλίο Η πολιτεία των γατών (Καλειδοσκόπιο, 2022) του Γιάννη Παπαδάτου αποτελεί μια προσφορά ευγνωμοσύνης κι αγάπης προς τις γάτες και τους γάτους. Περσόνες με ουρά πρωταγωνιστούν κι αφήνουν τα χνάρια τους στο αναγνωστικό κοινό με πλήθος αισθήσεων και συναισθημάτων. Συγχρόνως, αναδύονται αξίες και θετικές στάσεις, όπως η αλληλεγγύη, η προσφορά, ο εθελοντισμός, ενώ θίγονται δυσμενή θέματα, όπως ο πόλεμος και η δολοφονία των αδέσποτων. Όλες έχουν το όνομά τους και το πορτρέτο τους, που στηρίζεται σε πραγματικές φωτογραφίες τους, σκιτσαρισμένο από το μολύβι και το μελάνι της Φωτεινής Στεφανίδη. Παρουσιάζονται, επίσης, οι συνήθειές τους, τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους, η νοοτροπία τους και το περιβάλλον όπου ζουν. Έτσι, για τον κάθε ήρωα και την κάθε ηρωίδα συγκροτείται μια ταυτότητα και μια ολοκληρωμένη προσωπικότητα που καλούμαστε να γνωρίσουμε και να αγαπήσουμε σε βάθος. Αναφέρω ενδεικτικά την Μπουμπουκένια, το χρυσάνθεμο των παραμυθιών (σελ. 17), τη Ζιζέλ, τη Γάτα του φαρμακείου (σελ. 33), τον Μπετόβεν, τον Κερκυραίο Γάτο (σελ. 36), τη Χιονάτη της ελπίδας (σελ. 70), τον Τζάκυ, τον χορευτή (σελ. 63), τον Νταλί, τον βιβλιόφιλο (σελ. 27) κ.ά.

Το βιβλίο χαρακτηρίζεται από μια ενδιαφέρουσα πολυμορφία και πολυφωνία. Περιέχει «μικρά ιστορήματα» (σελ. 9), όπως αναφέρει χαρακτηριστικά η γάτα Μπούμπη, η μούσα του συγγραφέα, καθώς και ποιήματα (σε ελεύθερο στίχο, με ομοιοκαταληξία, χαϊκού), άλλοτε σε τριτοπρόσωπη κι άλλοτε σε πρωτοπρόσωπη αφήγηση. Τα κείμενα δομούνται σε τρεις ενότητες: «Η Γάτα και ο Ποιητής», «Οι Γάτες και οι Γάτοι των σπιτιών ονείρων», «Οι Γάτοι και οι Γάτες των ονειρικών δρόμων». Ως εισαγωγή παρατίθενται τρία κείμενα μέσα από τη φωνή της Μπούμπης: «Εγώ η Μπουμπουκένια απευθύνομαι στους αναγνώστες και τις αναγνώστριες», «Ανάμεσα στα πελαργόνια», «Μιλάω για το “δέντρο-ελέφας”». Στον Επίλογο παρατίθενται «Εννιά χαϊκού Γάτας». Ο ρεαλισμός, το όνειρο, το φαντασιακό / μαγικός ρεαλισμός συνυφαίνονται και συμπαρασύρουν τους αναγνώστες και τις αναγνώστριες σε ένα ταξίδι προς μια πολιτεία «ορατή και αόρατη» με «γνωστά και άγνωστα θεϊκά πλάσματα» («Επίλογος», σελ. 77).

Στην πρώτη ενότητα διαφαίνεται ο ισχυρός δεσμός ανάμεσα στον ποιητή και τη γάτα του. «Κάθε Ποιητής έχει μια Γάτα./ Κάθε Γάτα έχει έναν Ποιητή» αναφέρεται χαρακτηριστικά («Η Γάτα και ο Ποιητής», σελ. 14). Από την πλευρά του ποιητή αποτυπώνεται μια κατάσταση ευφορίας και εσωτερικής πληρότητας. Η γάτα γίνεται το alter ego του, υπερβαίνει τον χώρο και τον χρόνο, ιεροποιείται, φαντάζει ως μικρή θεά, ως ντίβα με αέρινα βήματα, ονειρική και παραμυθένια φιγούρα, αρχέγονη και πάνσοφη «έχοντας στη ματιά της τη γνώση του κόσμου/ και στην καρδιά της τη μουσική των εποχών […] ζωγραφίζοντας τα όνειρα […] ενορχηστρώνοντας τη συναυλία των ξωτικών» («Ο μεσημεριάτικος ύπνος της γάτας μου», σελ. 19). Ευφάνταστο είναι το ποίημα με στοιχεία μαγικού ρεαλισμού «Όλος Εκείνη», στο οποίο ο ποιητής ενσωματώνει τα μέρη του σώματος και τα χαρακτηριστικά της γάτας του: «Έχει […] τα πόδια της κι εκτινάσσεται ως τον Βέγα/ και μετά επιστρέφει αυτόφωτος […] τη σοφία της που τη λούζει το φεγγαρόφωτο/ και λύνονται τα μυστήρια του πλανήτη […] Όλα τα έχει κι είναι δώρα θεάς» (σελ. 21).

Στη δεύτερη ενότητα αναπαρίστανται γάτοι/γάτες που κάποιοι/κάποιες έχουν ξεφύγει από την αγωνία και την ταλαιπωρία του δρόμου. Βρίσκουν ζεστασιά σε σχολεία. Μεγαλώνουν σε σπίτια ως ισότιμα μέλη μιας οικογένειας. Καλύπτουν τις βιοτικές και τις συναισθηματικές τους ανάγκες. Διατηρούν την ανεξαρτησία τους και την περηφάνια τους. Ατενίζουν από τα μπαλκόνια τον κόσμο, τον ορατό και τον αόρατο, και ονειροπολούν. Λούζονται στο φως και τα χρώματα. Για παράδειγμα:

Σ’ ένα σπίτι με μπαλκόνια στον ήλιο
ακροβατούσα στις κουπαστές των ονείρων μου
(«Η Ρούθους ήμουν», σελ. 39)

Σύνθια, η μαύρη Γάτα
δίνει στο μαύρο νόημα
συλλέγοντας τα χρώματα του ήλιου
(«Σύνθια, η μαύρη θεά», σελ. 37)

Εγώ είμαι το σχολείο του μέλλοντος! Τα χρώματά μου σας δίνω για αρχή!
(«Η Αυγή του 10ου Δημοτικού Σχολείου Αθήνας», σελ. 43)

Ποτέ δεν σας ζήτησα κάτι.
Ποιος είπε ότι πεινάω;
Μη μεταφράζετε τις δικές σας ελλείψεις
σε ανάγκες δικές μου.
(«Σέλια, η συνοδοιπόρος της Πετρούλας», σελ. 34)

{jb_quote}Η αλητεία, η ελευθερία, ο έρωτας, ο θάνατος, η μοναξιά διαπερνούν τη ζωή τους, δίχως οι ήρωές μας να χάνουν την ελπίδα τους για έναν καλύτερο κόσμο, την πίστη τους στον άνθρωπο και στο όνειρο.{/jb_quote}

Από μια φαινομενολογική σκοπιά «το σπίτι είναι το καταφύγιο της ονειροπόλησης», όπως σημειώνει ο Bachelard. Καθώς οι γάτες και οι γάτοι των σπιτιών ονείρων έχουν επαφή με τις ενασχολήσεις των ανθρώπων του σπιτιού, όπως η ανάγνωση, η συγγραφή, η ζωγραφική, η μουσική, διευρύνονται τα όρια του χώρου, ο οποίος ξανοίγεται προς το όνειρο και το απέραντο. Γάτες/γάτοι κι άνθρωποι αποκτούν μια ποιητική υπόσταση, αλληλοεμπνέονται, όπως ο γάτος Νταλί που μυήθηκε στον κόσμο των βιβλίων και «κατάπινε τις σελίδες», ώσπου ίδρυσε, τελικά, «στα περίχωρα της Τουιπόας» (αναγραμματισμός της λέξης Ουτοπίας) «τη Φιλόμυθο Διαπολιτισμική Λέσχη Ανάγνωσης Γάτων και Γατών» («Νταλί ο βιβλιόφιλος και η λέσχη ανάγνωσής του», σελ. 27-28). Παρόμοια,ο γάτος Λάζαρος, ο οποίος έπειτα από έναν ποιητικό οίστρο γράφει:

Είμαι ένας Γάτος της φωτιάς, σεμνός ονειροπόλος,
σμιλεύω λέξεις στη στιγμή, με χρώματα τις ντύνω,
τα όνειρά μου με οδηγούν σε άλλους γαλαξίες,
στον Χρήστο και στη Φωτεινή απλόχερα τα δίνω.
(«Η άλλη Φωτεινή κι ο Χρήστος που έχουν τη γάτα μέσα τους», σελ. 31)

Στην τρίτη ενότητα του βιβλίου πρωταγωνιστούν οι γάτες και οι γάτοι των ονειρικών δρόμων. Τριγυρνούν μέσα στους δρόμους, αγωνιούν για επιβίωση, διατρανώνουν την ανάγκη τους για αγάπη, για ένα όνομα, μια ταυτότητα. Η αλητεία, η ελευθερία, ο έρωτας, ο θάνατος, η μοναξιά διαπερνούν τη ζωή τους, δίχως οι ήρωές μας να χάνουν την ελπίδα τους για έναν καλύτερο κόσμο, την πίστη τους στον άνθρωπο και στο όνειρο. Και είναι τότε που οι απλοί καθημερινοί άνθρωποι ή αλλιώς οι επίγειοι άγγελοι έρχονται με τα δώρα τους και προσφέρουν στέγη, φαγητό κι αγάπη:

Το δισάκι του πλήρες
χρυσάφι και μάννα
κι ο λαός του με μάτια ολόφωτα
γύρω του…
(«Ο Άγγελος των Γατών», σελ. 75)

Το παιχνίδι της διακειμενικότητας είναι διάχυτο σε όλο το βιβλίο, κάτι που διανθίζει τα κείμενα και εμπλουτίζει τους ορίζοντες των αναγνωστών με πληροφορίες για έργα που αφορούν σε γάτες και όχι μόνο. Συναντάμε ονόματα γάτων και γατών που παραπέμπουν σε λογοτεχνικούς ήρωες ή σε υπαρκτά πρόσωπα, στίχους ποιητών, τίτλους βιβλίων, καλλιτεχνικά έργα για γάτες, ονόματα διανοούμενων που ζουν ή έζησαν με αυτές. Σε ορισμένες περιπτώσεις κειμένων διακρίνεται και μια δάνεια τεχνοτροπία που μας παραπέμπει στο ύφος και το έργο άλλων δημιουργών, όπως για παράδειγμα το ποίημα «Η γάτα του σπιτιού του (με τον τρόπο του Νίκου Καββαδία)» (σελ. 24):

Μεσάνυχτα, είχε πούσι και πορεία προς το Gabes,
στην πλώρη του μια ρούσα Γάτα, ακίνητος κοιτάζει
που αλλάζει όψεις και μ’ Εκείνη τη γυναίκα μοιάζει.
«Ανέβα», λέει, «θα σε πάω εγώ εκεί, αν θες».

Αξιοσημείωτο είναι και το ποίημα «Η Πούλια κι ο Αυγερινός (με τον τρόπο του Βιτσέντζου Κορνάρου)» (σελ. 48-49), μια μετάπλαση του Ερωτόκριτου, όπου τα δύο γατιά σαν τον Ερωτόκριτο και την Αρετούσα ερωτεύονται και αντιμάχονται κάθε δυσκολία:

Αγάπη όμοια μπιστική στον κόσμο δεν εστάθη
κι οι ποιητές υμνήσανε των εραστών τα πάθη.
Όντας τα πλάσματα αγαπούν με πεθυμιά κι ελπίζουν,
η μοίρα στέκεται αγαθή και οι καιροί τ’ ορίζουν.

Επιπλέον, να επισημάνουμε ότι αρκετά από τα πεζά και τα ποιήματα χαρακτηρίζονται από παιχνιδότροπο ύφος και χιούμορ, ανάλαφρη διάθεση κι έντονες ονειρικές εικόνες, που θα εντυπωσίαζαν ευχάριστα και το παιδικό αναγνωστικό κοινό. Επιπλέον, ο γοργός ρυθμός και η ομοιοκαταληξία κάποιων ποιημάτων, το παιδί-ήρωας που εμφανίζεται ή υποδηλώνεται σε ορισμένα κείμενα, καθώς και ο ανθρωπομορφισμός και το φαντασιακό στοιχείο που διέπει το σύνολο του βιβλίου αποτελούν ενδιαφέροντα κειμενικά ερεθίσματα για το παιδί-αναγνώστη. Η αξιοποίηση του βιβλίου στην εκπαίδευση μπορεί να συμβάλει στην αισθητική και συναισθηματική εμπλοκή των μαθητών/μαθητριών, καθώς και στην περιβαλλοντική ευαισθητοποίησή τους.

Καταληκτικά, ας σημειωθεί ότι Η πολιτεία των γατών δημιουργεί το όραμα για μια πολιτεία ουτοπική, που θα διαπνέεται από ανθρωπιστικές και οικολογικές αξίες, όπως ορίζονται από τη σύγχρονη οικολογική σκέψη. Μια πολιτεία, όπου ο άνθρωπος και όλα τα όντα της φύσης θα ζουν με ενότητα και αρμονία, με σεβασμό και αλληλοσυμπλήρωση, διατηρώντας την αυταξία τους.

[Η Μίκα Ντάκα είναι Δρ Παιδικής Λογοτεχνίας, ποιήτρια]

Η πολιτεία των γατών
Ποιήματα και πεζά
Γιάννης Σ. Παπαδάτος
σχέδια: Φωτεινή Στεφανίδη
Καλειδοσκόπιο
88 σελ.
ISBN 978-960-471-248-9
Τιμή €15,00