«Ο κόκκινος δάσκαλος» του Στέλιου Χαραλαμπόπουλου

22:26 4/2/2025 - Πηγή: Diastixo

Δύο πολιτικές δίκες και εκτελέσεις έχουν αφήσει ανεξίτηλο ίχνος στη μετεμφυλιακή Ελλάδα. Η δίκη του Νίκου Μπελογιάννη και των συνεργατών του και η δίκη του Νίκου Πλουμπίδη. Ηγετικά στελέχη και οι δύο του παράνομου τότε Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας, θα βρεθούν στη δίνη βίαιων συγκρούσεων και παθών και ως ηττημένοι του Εμφυλίου, στην εποχή του Ψυχρού Πολέμου μάλιστα, θα πέσουν θύματα αφενός της εκδικητικής μανίας των νικητών και αφετέρου της τυχοδιωκτικής,

αλλοπρόσαλλης πολιτικής του Νίκου Ζαχαριάδη. Οι περγαμηνές τους από την Εθνική Αντίσταση κατά των κατακτητών δεν θα σταθούν ικανές να τους σώσουν από το εκτελεστικό απόσπασμα, παρά την κατακραυγή για τις εκτελέσεις και τη διεθνή κινητοποίηση για την απονομή χάριτος, κυρίως στην περίπτωση του Μπελογιάννη.

Η Ιστορία όμως δεν στάθηκε το ίδιο ακριβοδίκαια και για τους δύο. Ο μεν Μπελογιάννης έφυγε τιμημένος και έγινε ίνδαλμα για τους συντρόφους του ανά τον κόσμο, ο δε Πλουμπίδης έφυγε μόνος, συκοφαντημένος από εχθρούς και φίλους, ατιμασμένος. Αν και στιγματισμένος και εξοβελιστέος από το κόμμα του, ο Πλουμπίδης αρνήθηκε να αποκηρύξει τις αρχές του και να υπογράψει δήλωση μετανοίας, κάτι που θα του έσωζε τη ζωή. Υπερασπίστηκε στη δίκη με πάθος την ιδεολογία του και το κόμμα του, παρόλο που το τελευταίο τον είχε άδικα καταγγείλει σαν χαφιέ και προβοκάτορα, κι εκτελέστηκε ζητωκραυγάζοντας υπέρ του ΚΚΕ την ίδια ώρα που οι σύντροφοί του έβγαζαν ανακοίνωση πως η εκτέλεση ήταν σκηνοθετημένη και«ο προδότης απολαμβάνει τα αργύρια της προδοσίας του στην Αμερική». Μετά τον θάνατο του Στάλιν, την καθαίρεση του Ζαχαριάδη από την ηγεσία του Κόμματος και κυρίως μετά το 20ό Συνέδριο του ΚΚΣΕ και τις αλλαγές που δρομολογούνται στο διεθνές κομμουνιστικό κίνημα, θα γίνει μια δειλή αποκατάσταση του Νίκου Πλουμπίδη, που ανακοινώνεται ιδιωτικά στη σύζυγό του, και χρόνια αργότερα μια δημοσίευση σ’ ένα περιορισμένης κυκλοφορίας κομματικό έντυπο. Ουσιαστικά, ο Πλουμπίδης παραμένει ένα ανεπούλωτο τραύμα για τον κόσμο της αριστεράς –τουλάχιστον για κάποιο κομμάτι της– και σίγουρα αν όχι μελανή, θολή σελίδα της ιστορίας της.

Είναι χαρακτηριστικό για την προσωπικότητα του Πλουμπίδη το γεγονός πως αρκετά νωρίς, πριν έρθει σε επαφή με τις αριστερές ιδέες, επαναστατεί κατά της αδικίας και της εκμετάλλευσης που υφίστανται οι αγρότες και στο χωριό όπου πρωτοδιορίζεται δάσκαλος συμβάλλει στην αυτοοργάνωση και τον αγώνα τους. Παράλληλα, καταργεί τα «προνόμια» του δάσκαλου, βοηθά με τον πενιχρό μισθό του τους άπορους, πείθει τους γονιούς να στέλνουν και τα κορίτσια τους στο σχολείο. «Αν και από οικογένεια βασιλικών», όπως λέει ο ίδιος, «με φώναζαν κομμουνιστή χωρίς να έχω ιδέα τι είναι ο κομμουνισμός».

Η συνέπεια με την οποία υπηρέτησε τις ιδέες του, οι αγώνες του κατά της δικτατορίας της 4ης Αυγούστου και κατά των Γερμανών και Ιταλών κατακτητών, η πειθώ και η ικανότητά του να εμπνέει τις μάζες είχαν ως αποτέλεσμα τις απίστευτες κινητοποιήσεις του αθηναϊκού λαού για την αντιμετώπιση της κατοχικής πείνας, της μαύρης αγοράς και των μέτρων της πολιτικής επιστράτευσης που σχεδίαζαν οι φασίστες. Αρετές και επιτεύγματα του Πλουμπίδη που έτυχαν της καθολικής αναγνώρισης από συντρόφους και αντιπάλους. Κι όμως, αυτός ο άνθρωπος θα φύγει από τη ζωή με τη ρετσινιά του προδότη, απελπιστικά μόνος, μακριά από την οικογένειά του, με την πίκρα μιας κατάφωρης αδικίας, ανυπεράσπιστο θύμα μιας χυδαίας κατηγορίας.

{jb_quote} Ο Πλουμπίδης παραμένει ένα ανεπούλωτο τραύμα για τον κόσμο της αριστεράς –τουλάχιστον για κάποιο κομμάτι της– και σίγουρα αν όχι μελανή, θολή σελίδα της ιστορίας της.{/jb_quote}

Όλα αυτά τα στοιχεία συνηγορούν στο να δει κανείς τον Νίκο Πλουμπίδη σαν ένα πρόσωπο που έρχεται κατευθείαν από την αρχαία τραγωδία. Το προσωπικό δράμα και το συλλογικό πεπρωμένο συνδιαμορφώνουν αυτόν τον προμηθεϊκό ήρωα, που θυσιάζεται για το καλό του συνόλου. Το τίμημα βαρύ, καθώς θα βαδίσει στον θάνατο αποσυνάγωγος, με μόνο όπλο τη βαθιά πίστη του πως «αφήνω στο παιδί μου ένα τίμιο όνομα». Κυριολεκτικά και μεταφορικά μια ευχή προς τις μέλλουσες γενεές να αποκαταστήσουν το όνομά του.

Η ταινία Ο κόκκινος δάσκαλος κινείται μορφικά στο δηλωτικό του τίτλου της ποιητικό είδος, περνώντας από το πένθος στο έπος και τανάπαλιν. Η σύγκρουση ανάμεσα στην υπαρξιακή οδύνη και το κοινωνικό πρόταγμα οριοθετεί το αφηγηματικό πλαίσιο και ταυτόχρονα εγκιβωτίζει το ατομικό, τη μικροϊστορία μέσα στο σύνολο, στη μεγάλη Ιστορία. Τα αυτοβιογραφικά σημειώματα και οι επιστολές που σώθηκαν, πέρα από το να είναι και πολιτικά κείμενα, μας αποκαλύπτουν ολοζώντανα τον άνθρωπο, τον ψυχικό του κόσμο σε οριακές καταστάσεις του βίου, στιγμές αδυναμίας αλλά και μεγαλείου, την ιώβεια εγκαρτέρηση με την οποία αντιμετωπίζει τους κατηγόρους του, την αταλάντευτη πίστη στα ιδανικά του. Ο Πλουμπίδης κατά τη διάρκεια της δίκης και μέχρι την εκτέλεσή του δεν δίνει τη μάχη για τη ζωή και την υστεροφημία του, αλλά για τις ιδέες του. Αυτές θέλει να αποδοθούν άσπιλες και αμόλυντες στην ιστορία. Αυτή η παραδειγματική αξία του ήθους, οργανικό στοιχείο και της αρχαίας τραγωδίας, χαρακτηρίζει την περίπτωση του Νίκου Πλουμπίδη. Μ’ αυτό το φωτοστέφανο πορεύτηκε μέχρι σήμερα, τη θλίψη και τον θαυμασμό εξακολουθεί να διεγείρει η ιστορία του. Ο Πλουμπίδης πλέον, χωρίς να παύει να ανήκει σ’ ένα συγκεκριμένο ιστορικό πλαίσιο, γίνεται ταυτόχρονα ένα τραγικό πρόσωπο που ξεπερνά την εποχή του, διαχρονικό παράδειγμα ήθους και ανιδιοτέλειας.

{jb_quote} Χωρίς να παύει να ανήκει σ’ ένα συγκεκριμένο ιστορικό πλαίσιο, γίνεται ταυτόχρονα ένα τραγικό πρόσωπο που ξεπερνά την εποχή του, διαχρονικό παράδειγμα ήθους και ανιδιοτέλειας.{/jb_quote}

Ο λόγος του στην ταινία συνυπάρχει με τον λόγο των ιστορικών και του γιου του, διακεκριμένου ψυχίατρου, Δημήτρη Πλουμπίδη. Αποτυπώνονται κατ’ αυτόν τον τρόπο το προσωπικό και το συλλογικό, η βιογραφία και η ιστορία, η στιγμή και το διηνεκές. Ο φακός καταγράφει και τους χώρους που διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στη ζωή του, χώροι που αναδύονται ως ζώσα ύλη μέσα από τις σκέψεις και τα λόγια του, μέσα από κείμενα και πρόσωπα που αγάπησε. Χώροι άλλοτε φιλόξενοι και άλλοτε εγκλεισμού και εξορίας. Ταυτόχρονα, επίκαιρα της περιόδου, φωτογραφικό υλικό, ηχητικά και γραπτά τεκμήρια φωτίζουν την πορεία αυτού του εμβληματικού προσώπου στο πρώτο μισό του ταραγμένου 20ού αιώνα.

Συντελεστές
Σενάριο – Σκηνοθεσία – Έρευνα: Στέλιος Χαραλαμπόπουλος
Διεύθυνση φωτογραφίας: Νίκος Βασιλόπουλος
Ηχοληψία: Μαρίνος Αθανασόπουλος
Μουσική: Πλάτων Ανδριτσάκης
Μοντάζ: Πιέτρο Ραντιν
Σχεδιασμός/Μείξη ήχου: Θύμιος Κολοκούσης
Καλλιτεχνική διεύθυνση: Ειρήνη Βλαβιανού
Βοηθοί οπερατέρ: Κώστας Ματίκας, Σωτήρης Τζατζάκης
Ηλεκτρολόγος: Στέλιος Μελής
Έρευνα – Βοηθός σκηνοθέτης: Χρίστος Σολδάτος
Παραγωγή: Περίπλους, aNaV Productions
Συμπαραγωγή: Basement Productions
Παραγωγοί: Αδαμαντία Φυτιλή, Νίκος Βασιλόπουλος, Πάνος Χαραλαμπόπουλος
Συμπαραγωγός: Νίκος Γιατράκος
Με την υποστήριξη του Ελληνικού Κέντρου Κινηματογράφου, Οπτικοακουστικών Μέσων και Δημιουργίας – CREATIVE GREECE (ΕΚΚΟΜΕΔ – CREATIVE GREECE)

Συμμετέχουν
Ειδικός συνεργάτης: Δημήτρης Πλουμπίδης
Επιστημονικοί συνεργάτες:
Βαγγέλης Καραμανωλάκης, καθηγητής Θεωρίας & Ιστορίας της Ιστοριογραφίας στο Εθνικό & Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ)
Ιωάννα Παπαθανασίου, ιστορικός, διευθύντρια ερευνών στο Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών (ΕΚΚΕ)
Τάσος Σακελλαρόπουλος, ιστορικός, υπεύθυνος των Ιστορικών Αρχείων του Μουσείου Μπενάκη
Μενέλαος Χαραλαμπίδης, διδάκτορας Ιστορίας Πανεπιστημίου Αθηνών
Εμφανίζεται ο Νίκος Δ. Πλουμπίδης.

Το Diastixo.gr είναι χορηγός επικοινωνίας.

https://www.youtube.com/watch?v=z3cddIYXdf0&app=desktop