Θεοδόσης Πυλαρινός (ανθολόγηση – εισαγωγή – επιμέλεια): «Για τον Γιώργο Βέη»

15:50 17/7/2022 - Πηγή: Diastixo

Παρακολουθώ τον Γιώργο Βέη και ως ποιητή και ως πεζογράφο, πολλά χρόνια τώρα. Εκείνο που διαπίστωσα στη μακροχρόνια, πια, επαφή μου με το έργο του είναι το ήθος και η ποιότητα του ανθρώπου και του συγγραφέα, η συνέπεια και ο πλατύς ορίζοντας του πνεύματός του – ο Βέης είχε την τύχη να γεννηθεί στο κατάλληλο περιβάλλον και με τις κατάλληλες σπουδές, τη φιλομάθειά του, τον άσβεστο ζήλο του και την υπηρεσιακή του ιδιότητα να ευλογηθεί με τα πολλά και μακρινά ταξίδια του, τα οποία διαφέρουν και πόρρω απέχουν από τα άλλα τα τουριστικά που κάνουν οι λοιποί θνητοί, οι οποίοι

σε μία εβδομάδα μαθαίνουν όλα όσα ο τουριστικός οδηγός περιλαμβάνει. Ο Βέης κατ’ ανάγκην, αλλά και κυρίως από φιλοτιμία, κόμισε από τα υπηρεσιακά ταξίδια του πολλές και ποικίλες εμπειρίες, τις οποίες μεταβόλισε σε λογοτεχνία υψηλού επιπέδου.

Παραφράζοντας την «Ιθάκη» του Κ. Π. Καβάφη, ο Γιώργος Βέης έφτασε πολλά καλοκαιρινά πρωιά σε λιμένας πρωτοϊδωμένους, γνώρισε άλλους λαούς, ήθη, έθιμα και παραδόσεις, είδε και απόλαυσε με όλες τις αισθήσεις χρώματα και αρώματα και γεύσεις, άκουσε μύθους και ιστορίες, επικοινώνησε με ιδεολογίες και άλλες νοοτροπίες, οσφράνθηκε τις ομορφιές του κόσμου, έσκυψε βαθιά στη ρίζα, στο χώμα, στην ιστορία, στα πάθη και στη δημιουργία των λαών, όπου του έλαχε να φτάσει, και αποκόμισε ό,τι ζητούσε ο Αλεξανδρινός από τον «Οδυσσέα» του. Πλούσιος με όσα κέρδιζε στον δρόμο, μεταβόλιζε, κάθε φορά, τα πολύτιμα δώρα του –σεντέφια και κοράλλια, κεχριμπάρια κι έβενο– για να τα μοιραστεί μαζί μας σε κείμενα. «Στον Βορρά πάρε άλογο, στον Νότο πάρε βάρκα», λένε οι Κινέζοι, αλλά ο Βέης δεν χρειάστηκε ούτε άλογο ούτε βάρκα· μόνο αεροπλάνο για να ταξιδέψει στην Ανατολή και στη Δύση. Δεν έπαθε τίποτα, αλλά πολλών ανθρώπων ίδεν άστεα και νόον έγνω, όπως και ο μέγας πρόγονός μας Οδυσσέας που, με τη γραφίδα του Ομήρου, καταξίωσε τον άνδρα τον πολυταξιδεμένο.

Ο Βέης ταξίδεψε στο πάνω και κάτω ημισφαίριο της γης, είδε τον ήλιο να ανατέλλει σε ξένους ουρανούς, είδε άγνωστους αστερισμούς, άκουσε να διηγούνται σε παράξενες γλώσσες αλλόκοτα συμβάντα, μύθους ή γεγονότα. Τίποτα δεν τον ξένισε, τίποτα δεν περιφρόνησε. Όλα καλά λίαν και όλα πήραν τη θέση τους στα βιβλία του. Γιατί τον Βέη κατέχει η ύψιστη σοφία του ανθρώπου που κατανοεί, και το τονίζω, τα πάντα, γιατί κάτω από την επιφάνεια υπάρχει πάντοτε η αιτία που δικαιολογεί το κάθε γιατί. Ο Βέης γράφοντας ένα βιβλίο για τον κάθε τόπο που έζησε, σχεδίασε τον λογοτεχνικό του χάρτη. Τελικώς, σχεδίασε τον δικό του προσωπικό κόσμο, που είναι ο κόσμος όλος. Ο ίδιος λέει πως είναι η συνέχεια του Καζαντζάκη ή του Ουράνη, ή των άλλων ταξιδιωτών που έκαναν κι εκείνοι το grand tour που τους πρόσφερε η δική τους ζωή. Ας παραδεχτούμε πως είμαστε σε όλα πρωτοπόροι.

Ο Βέης είναι και ποιητής, όπως και οι δύο που προαναφέραμε. Ο Καζαντζάκης κυρίως πεζογράφος, αλλά και ποιητής. Ο Ουράνης κυρίως ποιητής, αλλά και πεζογράφος. Με τέτοιους ο λόγος πάει μπροστά. Βέβαια, δεν θα μπορούσε ένας απροσδιόνυσος (ή μήπως θα μπορούσε) να ασχοληθεί με τέτοιες λεπτομέρειες που αφορούν πέραν της γεωγραφίας και της επιδερμίδας της γης και των κατοίκων της, αυτά που φαίνονται, αλλά και αυτά που δεν φαίνονται… Η ιστορία, η θρησκεία, η φιλοσοφία, η νοοτροπία, η κοινωνική διάρθρωση, η πολιτική, οι αιώνες που έχουν σμιλεύσει έναν λαό, κάτι που ένας τουρίστας δεν μπορεί να συλλάβει, όλα αυτά περνούν μέσα από τα κείμενα του Βέη, και μόνο άνθρωποι σαν τον Βέη είναι ικανοί να τα αφομοιώσουν και να τα καταγράψουν, να μεταστοιχειώσουν το ψωμί και το κρασί σε θείο σώμα.

Και ας προχωρήσουμε στο πρακτικό μέρος του βιβλίου. Η συγκυρία να βρεθούν κοντά ο δημιουργός με τον εργατικότατο και συστηματικότατο πανεπιστημιακό καθηγητή Θεοδόση Πυλαρινό απαιτούσε ίσως μια ειδική συναστρία. Ο μεθοδικός Πυλαρινός συνέταξε κατατοπιστική Εισαγωγή, παρέθεσε το συστηματικό Χρονολόγιο, βολικό για τον αναγνώστη που ενδιαφέρεται να δει συνοπτικά τα έργα και τις ημέρες του λογοτέχνη, παρέθεσε τις κριτικές για κάθε βιβλίο, ολόκληρες ή αποσπασματικά –αναφέρει και το έντυπο ή ηλεκτρονικό περιοδικό, όπου δημοσιεύτηκε η καθεμία–, στη συνέχεια καταχώρισε μια συνομιλία με τον Φίλιππο Δ. Δρακονταειδή και ολοκλήρωσε το βιβλίο με το Επίμετρο, το οποίο περιλαμβάνει Ανθολόγιο κεφαλαίων από τα βιβλία του Γ. Βέη. Σύνολο 447 σελίδες.

{jb_quote}Ο Βέης κατ’ ανάγκην, αλλά και κυρίως από φιλοτιμία, κόμισε από τα υπηρεσιακά ταξίδια του πολλές και ποικίλες εμπειρίες, τις οποίες μεταβόλισε σε λογοτεχνία υψηλού επιπέδου.{/jb_quote}

Ειρήσθω εν παρόδω ότι πρόκειται για μία πολύ κομψή έκδοση, ανάλογη με εκείνη που αφορούσε τα κριτικά σημειώματα για την ποίηση του Γ. Βέη, οπότε έχουμε, πλέον, το σύνολο των μέχρι τώρα κριτικών που γράφτηκαν για το πεζό και το ποιητικό έργο του ακάματου λογοτέχνη μας, σε δυο παρόμοια κομψούς τόμους των Εκδόσεων Αιγαίον της Λευκωσίας.

Ο Πυλαρινός στην εμβριθέστατη Εισαγωγή του, αφού διάβασε όλα τα κριτικά σημειώματα από το 1999 έως το 2019 (κριτικές εξακολουθούν να γράφονται ωστόσο, τις οποίες θα επεξεργαστεί σε μελλοντικό τόμο), κατέγραψε τα συμπεράσματά του. Από αυτή την Εισαγωγή ανθολογώ: την προσπάθειά του να ανιχνεύσει το «σύνθετο αναγκαστικό αίτιο και το ιστορικό της ταξιδιωτικής γραφής του Βέη», την «ομοφωνία της κριτικής», χωρίς αυτό να σημαίνει πως η μία κριτική δεν έχει διαφορές από την άλλη, πέραν του βασικού άξονα. Οι γράφοντες, παρατηρεί ο Πυλαρινός, είναι πολλοί και ποικίλων βαθμίδων και «η σύνθεση των κριτών είναι ευρεία και πολύμορφη». Στα κείμενα του Βέη «καταστρατηγείται η ευθεία, η οριζόντια διήγηση, ενώ η γνώση παρέχεται αλλότροπα, διδακτικά μεν αλλά ως σύνθεση της πληροφορίας με την ιστορία, του θαυμασμού με τη διαπορία, του προβληματισμού με την οραματική διάθεση». Ο Βέης «μεταβολίζει την πληροφορία σε ποίηση», «στρογγυλεύει μάλλον τις οξείες γωνίες για τον μη εξοικειωμένο με αυτές δυτικό παρατηρητή, συμφιλιώνοντας Ανατολή και Δύση». «Η ταύτιση με τον εκάστοτε χώρο είναι η πρώτη προσληπτική κίνηση του Βέη». «Το όλο σκεπτικό συνιστά μορφή φυγοκεντρισμού με επιστροφή… πρόκειται για τρόπο ανάγνωσης του κόσμου ως ολότητας».

Για το ταξίδι του Βέη ο Πυλαρινός θα χρησιμοποιήσει τους όρους «οδοιπορικό», «επίσκεψη» και «προσκύνημα», όρους συναπτόμενους με τη μύηση. «Θα λέγαμε ότι όλα μαζί συνυφαίνουν ένα εκτεταμένο νεωτερικό μυθιστόρημα, όπου ο μύθος προκαλεί την ιστορία, αυτή τον εναγκαλίζεται και από κοινού συναποτελούν τη συγγραφική αλήθεια του δημιουργού τους». Ειπώθηκε ότι ο Βέης χρησιμοποιεί όλα τα είδη των φακών στην αφήγησή του –ας μην ξεχνάμε πως αυτή είναι η μέθοδος του ποιητή–, ο τρόπος του είναι πολυσυλλεκτικός και πολυπρισματικός, και ενώ έχει ζήσει και στις ΗΠΑ και στην Ευρώπη και στην Αυστραλία, χωρίς να απεμπολεί τίποτα από τον δυτικό κόσμο αγκαλιάζει με αγάπη τον άλλο, τον μεγάλο άγνωστο. Μετατρέπεται σε «ερασιτέχνη λαογράφο, σε ασκούμενο ανθρωπολόγο και κοινωνιολόγο, σε ανεξίθρησκο θρησκειολόγο, σε αυτόκλητο αλλά αξιόπιστο ιστορικό, σε πολυεπιστήμονα…». «Η Άπω Ανατολή… ιδωμένη αγαπητικά, έχει κερδίσει τον Βέη ιδιοσυγκρασιακά. Τον συνεπαίρνει η αύρα της μαγείας […] ο μυστικισμός των γυναικών της και η θέρμη της δοτικότητάς τους – ο ερωτισμός, διάχυτος, αλλά διακριτός στην ποίησή του».

Πέραν της ουσίας του κειμένου, ο Πυλαρινός θα ασχοληθεί και με την ουσία της δομής των βιβλίων του Βέη, τους τίτλους, τη λέξη «μαρτυρίες» που δίνουν την αίσθηση μιας συνέχειας. Αλλού «φιγουράρουν τα επιρρήματα» Παντού και Εκεί που δηλώνουν την απόσταση, την ετερότητα αλλά και την οικουμενικότητα. Ο τίτλος Με τις Μογγόλες είναι «μια αποθέωση του θήλεος κα της θηλυκότητας», ο Βέης «ψυχογραφεί τη σιωπηλή γυναίκα της στέπας, τη σοφία των απλών κοριτσιών της Μογγολίας, όμως οι λεπτές αποχρώσεις της γυναικείας ψυχής και ο αναγεννησιακός ρόλος της αφορούν τη γυναικεία ευαισθησία».

Ο Θεοδόσης Πυλαρινός πέτυχε τον άθλο. Μελέτησε τα βιβλία του Βέη και διάβασε τα αναρίθμητα κριτικά σημειώματα που γράφτηκαν για το κάθε βιβλίο, έκρινε μόνος του το έργο και έπειτα αξιολόγησε τις κριτικές. Βρήκε τα κοινά σημεία και τα αποκλίνοντα. Ξεχώρισε με ειδική μνεία εκείνους οι οποίοι έριξαν φως στο έργο ή είδαν καλλιτεχνικότερα από άλλους, δεν άφησε κανέναν εκτός, γιατί όλοι με τον τρόπο τους και τα μέσα τους συνεισέφεραν σ’ αυτό που έχουμε ονομάσει κοινοκτημοσύνη του πνεύματος. Να συνυπολογίσουμε και το πλήθος των σημαντικών υποσημειώσεων.

Ο Γιώργος Βέης ο ποιητής, ο πεζογράφος, ο κριτικός, ο μεταφραστής, ο άνθρωπος των γραμμάτων και του πνεύματος, δίνει σήμερα τροφή σε κάθε γράφοντα και κίνητρο σε κάθε επίδοξο διάδοχο. Και επειδή ο βίος βραχύς, αλλά η τέχνη μακρά, τα βιβλία του Βέη θα παραμείνουν υπόδειγμα στο είδος τους, ένα είδος που εκείνος παρέλαβε αλλά και αναβάθμισε από ταξιδιωτικό σε λογοτεχνία, σε μαρτυρία και επιτομή κάθε λογοτεχνικής και καλλιτεχνικής έκφρασης.

Για τον Γιώργο Βέη
Κριτικά κείμενα (ταξιδιωτικές μαρτυρίες)
Ανθολόγηση – Εισαγωγή – Επιμέλεια: Θεοδόσης Πυλαρινός
Εκδόσεις Αιγαίον
448 σελ.
ISBN 978-9925-565-31-3
Τιμή €21,20