Οι δύο όψεις της τεχνητής νοημοσύνης στα πανεπιστήμια

06:02 4/2/2025 - Πηγή: Τα Νεα

Χρήσιμο εκπαιδευτικό εργαλείο ή ένα σύγχρονο ψηφιακό «λυσάρι» και «σκονάκι»; Είναι γεγονός ότι η χρήση της Τεχνητής Νοημοσύνης (ΤΝ) έχει υιοθετηθεί ευρέως από την πανεπιστημιακή κοινότητα. Ταυτόχρονα, όμως, προκαλεί σκεπτικισμό ως προς τα πιθανά οφέλη αλλά και τους ενδεχόμενους κινδύνους από τη μη ορθολογική χρήση των δυνατοτήτων που προσφέρει. Μία από αυτές είναι και η δυνατότητα συγγραφής μιας πανεπιστημιακής εργασίας σε ελάχιστο χρόνο και με «εγγυημένο» αποτέλεσμα, γεγονός που προκαλεί ανακούφιση σε ορισμένους φοιτητές, αλλά και «πονοκέφαλο» στους καθηγητές τους. Οπως, ωστόσο, υπενθυμίζει

στα «ΝΕΑ» ο Ανδρέας Φλώρος, καθηγητής Μηχανικής Ηχου και πρύτανης Ιονίου Πανεπιστημίου, «μην ξεχνάτε ότι και πριν από την έλευση της ΤΝ τέτοια φαινόμενα αντιγραφής από το Διαδίκτυο υπήρχαν και προσπαθήσαμε να αποτρέψουμε τα παιδιά προτάσσοντας ένα δεοντολογικό πλαίσιο λειτουργίας».

Η πρόσφατη παγκόσμια έρευνα που διενεργήθηκε διαδικτυακά τον Ιούλιο του 2024 από το Συμβούλιο Ψηφιακής Εκπαίδευσης (Digital Education Council) σε δείγμα 3.839 ερωτηθέντων από 16 χώρες, συμπεριλαμβανομένων προπτυχιακών, μεταπτυχιακών και διδακτορικών φοιτητών σε διάφορους τομείς σπουδών, ήταν αποκαλυπτική. Κι αυτό διότι επιχείρησε να «αξιολογήσει τις πολλαπλές διαστάσεις της ενσωμάτωσης της ΤΝ στην εκπαίδευση, συμπεριλαμβανομένης της συχνότητας χρήσης, της αντιληπτικής ετοιμότητας, της ικανοποίησης από τη θεσμική υποστήριξη σχετικά με τα εργαλεία της τεχνητής νοημοσύνης» όπως λέει ο Αγγελος Ροδαφηνός, αναπληρωτής καθηγητής ΤΕΦΑΑ από το ΑΠΘ, με γνωστικό αντικείμενο τις νέες τεχνολογίες και με μακρά θητεία σε πανεπιστήμια του εξωτερικού.

Συγκεκριμένα, το 86% των φοιτητών ανέφεραν ότι χρησιμοποιούν ΤΝ στις σπουδές τους, με το 54% να το χρησιμοποιεί εβδομαδιαίως ή καθημερινά. Το ChatGPT ήταν το πιο δημοφιλές εργαλείο, που χρησιμοποιήθηκε από το 66% των ερωτηθέντων, ακολουθούμενο από το Grammarly και το Microsoft Copilot, το καθένα σε ποσοστό χρήσης25%, αποδεικνύοντας ότι η διεθνής φοιτητική κοινότητα έχει «αγκαλιάσει» το νέο μέσο ενσωματώνοντάς το ενεργά στην εκπαιδευτική διαδικασία. Κρίσιμο, βέβαια, είναι το αν οι φοιτητές χρησιμοποιούν την ΤΝ προκειμένου να διευρύνουν τις γνώσεις τους ή με στόχο να εκτελούν εύκολα, γρήγορα και αποτελεσματικά τις εργασίες τους.

Ψηφιακά αντίμετρα στη λογοκλοπή

Ο Διομήδης Σπινέλλης, καθηγητής στο Τμήμα Διοικητικής Επιστήμης και Τεχνολογίας του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών, εντόπισε από τους πρώτους πανεπιστημιακές εργασίες γραμμένες με τη συνδρομή τεχνητής νοημοσύνης. «Το κατάλαβα επειδή ήταν γραμμένες με έναν ιδιαίτερο τρόπο. Επίσης έγινε αντιληπτό με τη χρήση εργαλείων που μπορούν να το επιβεβαιώσουν ως έναν βαθμό» λέει.

Αποτελεσματικό εργαλείο «εντοπισμού» λογοκλοπής το οποίο χρησιμοποιούν οι πανεπιστημιακοί είναι το λογισμικό εντοπισμού λογοκλοπής Turnitin. Η Κωνσταντία Κακάλη, διευθύντρια της Βιβλιοθήκης του Παντείου Πανεπιστημίου, αναφέρεται στο συγκεκριμένο εργαλείο «ανίχνευσης», στο οποίο «από τον Απρίλιο του 2023 έχει ενεργοποιηθεί η δυνατότητα ανίχνευσης γραφής ΤΝ. Το εργαλείο αυτό σύμφωνα με την ίδια «μπορεί να βοηθήσει τους διδάσκοντες να αναγνωρίσουν περιπτώσεις όπου εργαλεία όπως το ChatGPT μπορεί να έχουν χρησιμοποιηθεί για τη συγγραφή οποιουδήποτε μέρους μιας εργασίας που υποβάλλεται σε έλεγχο από το Turnitin. H δυνατότητα ανίχνευσης AI είναι αυτόματα διαθέσιμη, χωρίς επιλογή απενεργοποίησής της, και υποστηρίζει, αρχικά τουλάχιστον, την αγγλική γλώσσα».

Η ίδια τονίζει πως και οι φοιτητές, μέσω των ειδικών λογαριασμών που τους παρέχονται, έχουν τη δυνατότητα να έχουν αρχεία τα οποία είναι συνδεδεμένα με το Turnitin και εκεί μπορούν να κάνουν έλεγχο της λογοκλοπής τους. Με άλλα λόγια, αν το κείμενό τους έχει υποστεί λογοκλοπή από το Διαδίκτυο, από βάσεις δεδομένων, κάτι που διδάσκεται και στα εκπαιδευτικά σεμινάρια.

Ο πρύτανης του Ιονίου Πανεπιστημίου συμπληρώνει, από την πλευρά του, πως «έχουν εντοπιστεί κρούσματα που τα αντιμετωπίζουμε ως κοινή λογοκλοπή τα οποία οφείλω να πω ότι δεν αφορούν μόνο τη φοιτητική κοινότητα. Μπορεί να αφορούν ερευνητική δουλειά που μπορεί να γίνει από συναδέλφους, προτάσεις που μπορεί να κατατίθενται για χρηματοδότηση έρευνας. Αφορούν δε τη συνολική πληροφορία που λαμβάνουμε από το ελληνικό πανεπιστήμιο και σταδιακά γίνεται ολοένα πιο πυκνή».

Πρέπει να υπογραμμιστεί ότι το νέο ψηφιακό εργαλείο μπορεί μεν να  εξασφαλίσει πρόσβαση σε έναν τεράστιο όγκο δεδομένων και πληροφοριών, αλλά η συνθήκη αυτή από μόνη της δεν είναι επαρκής ώστε η «μηχανή-φοιτητής να αριστεύσει». Οπως λέει ο Διομήδης Σπινέλλης, «έδωσα τη δυνατότητα στους φοιτητές μου να χρησιμοποιήσουν το ChatGPT κα οι περισσότεροι δεν μπόρεσαν να το χρησιμοποιήσουν αποτελεσματικά γιατί δεν ήξεραν να του δώσουν τις κατάλληλες προτροπές».

Ο Ανδρέας Φλώρος εξηγεί, επίσης, πως «αν ζητήσουμε από μία μηχανή να μας ορίσει τα ερευνητικά ερωτήματα, τότε δεν θα κάνει τίποτα άλλο από το να συνθέσει μια ήδη υπάρχουσα γνώση. Δεν μπορεί να διατυπώσει καινούργια ερωτήματα». Οπως, άλλωστε, επισημαίνει και ο Αγγελος Ροδαφηνός, σχολιάζοντας τα ευρήματα της διεθνούς έρευνας, «παρά τα υψηλά ποσοστά χρήσης, το 58% των μαθητών αισθάνθηκε ότι δεν διέθετε επαρκείς γνώσεις και δεξιότητες ΤΝ και το 48% δεν αισθάνθηκε προετοιμασμένο για έναν χώρο εργασίας με δυνατότητα χρήσης ΤΝ».

Ηρθε για να μείνει

Ολα δείχνουν, σε κάθε περίπτωση, πως η ΤΝ στο πανεπιστήμιο ήρθε για να μείνει. «Είναι δεδομένο πως οι φοιτητές που σπουδάζουν αυτή τη στιγμή θα υποχρεωθούν να ενσωματώσουν τη χρήση της ΤΝ στη μελλοντική εργασιακή τους καθημερινότητα. Πρέπει άμεσα να συνειδητοποιήσουν ποια είναι τα όριά της, σε ποιο σημείο ξεκινάει η παρέμβαση του ίδιου του ανθρώπου που είναι αναγκαία για να μπορέσουν να λειτουργήσουν σαν σωστοί επαγγελματίες» ισχυρίζεται ο Ανδρέας Φλώρος. Υπογραμμίζοντας, παράλληλα, ότι «μια γενικευμένη δαιμονοποίηση της χρήσης της ΤΝ  θα ήταν καταστροφική».

Τι γίνεται, όμως, με τις δυνατότητες εκμάθησης που προσφέρει; «Στην Ελλάδα δυστυχώς οι περισσότεροι καθηγητές έχουν άγνοια των δυνατοτήτων που προσφέρει η ΤΝ αλλά και άγνοια του ποσοστού των φοιτητών που ήδη τη χρησιμοποιεί» λέει ο Αγγελος Ροδαφηνός. «Οφείλουμε να δείξουμε εμείς στους φοιτητές τη δεοντολογική χρήση του νέου μέσου ώστε να μην προσπαθήσουν να την ανακαλύψουν οι φοιτητές, είτε μεταξύ τους, είτε μόνοι τους. Αν χρησιμοποιηθεί σωστά η ΤΝ μπορεί να τους δημιουργήσει λιγότερο φορτίο και από την άλλη πλευρά να τους εξασφαλίσει περισσότερο χρόνο ενδεχομένως για άλλου τύπου εργασίες και ερευνητικές δραστηριότητες».

Υπέρ του δημιουργικού συνδυασμού παραδοσιακών μεθόδων εκπαίδευσης και νέων «εργαλείων» τάσσεται και ο Διομήδης Σπινέλλης. «Πρέπει να συμβαίνουν και τα δύο. Οι φοιτητές αφενός να μάθουν τα βασικά στοιχεία της επιστήμης τους αλλά, από την άλλη, να μάθουν και να χρησιμοποιούν τα νέα εργαλεία για να είναι πιο παραγωγικοί» υπογραμμίζει. Η Κωνσταντία Κακάλη θεωρεί πως «η τεχνητή νοημοσύνη δεν αντιμετωπίζεται αρνητικά και μόνο, αλλά είναι σημαντικό οι φοιτητές-τριες να κατανοήσουν τη θέση της στη μάθηση».

Σημαντικό ρόλο πρέπει να επιτελούν και οι ίδιοι οι καθηγητές «καθιερώνοντας εργασίες που να στηρίζονται σε συλλογή δεδομένων από το πεδίο και όχι από το Διαδίκτυο» προτείνει ο έμπειρος καθηγητής από το Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών. «Από την άλλη, είναι φανερή η ανάγκη για τους εκπαιδευτικούς να προσαρμόσουν τις μεθόδους αξιολόγησής τους, να μην επιμένουν μόνο σε εγκυκλοπαιδικού τύπου γνώσεις, αλλά σε εξετάσεις που θα βοηθούν την κριτική σκέψη στις απαντήσεις» υπογραμμίζει η διευθύντρια της Βιβλιοθήκης του Παντείου Πανεπιστημίου. Τέλος, ο Αγγελος Ροδαφηνός υποστηρίζει πως η χρήση της ΤΝ θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί από τους καθηγητές προκειμένου να αναβαθμιστεί η ποιότητα του μαθήματος.

Σεμινάρια πανεπιστημιακών εργασιών στο Πάντειο

Τη στιγμή που ορισμένοι φοιτητές-τριες εναποθέτουν το ακαδημαϊκό τους μέλλον στο προηγμένο λογισμικό μίας έξυπνης μηχανής, ορισμένοι άλλοι επιμένουν να εκπαιδεύονται στη συγγραφή πανεπιστημιακών εργασιών επενδύοντας στην ενεργητική ερευνητική διαδικασία. Η Κωνσταντία Κακάλη μιλάει στα «ΝEA» για τα σεμινάρια που λαμβάνουν χώρα στη Βιβλιοθήκη του Παντείου. «Τα σεμινάρια διεξάγονται καθ’ όλη τη διάρκεια του ακαδημαϊκού έτους στην Αίθουσα Σεμιναρίων της Βιβλιοθήκης ή διαδικτυακά με τη χρήση zoom. Στόχος τους η εκπαίδευση για τη συγγραφή πτυχιακών, διπλωματικών και διδακτορικών διατριβών, προκειμένου να επιτευχθεί ένα υψηλό επίπεδο ποιότητας των εργασιών». Η ίδια τονίζει πως το εν λόγω σεμινάριο έχει επίσης σκοπό «την ενημέρωση πάνω σε θέματα που αφορούν τα πνευματικά δικαιώματα των δημιουργών, τη λογοκλοπή και την ηθική και δεοντολογία της έρευνας».