Raquel Martínez-Gómez: «Σκιές του Μονόκερου»

23:39 23/12/2022 - Πηγή: Diastixo

Σκιές που ανταμώνουμε στης πόλης τα υψίπεδα,
σκιές που κλιμακώνουμε εντάσεις σ’ ενδοεπίπεδα,
σκιές που διασταυρώνουμε πορείες σε γκρίζες ζώνες,
σκιές: αυτό δεν είμαστε στους έμφωτους αιώνες;
Αθανάσιος Βαβλίδας (από τη συλλογή Ποιήματα υπό σκιάν)

Οι Σκιές του Μονόκερου είναι ένα μυθιστόρημα-έκπληξη. Θα προσπαθήσουμε να ρίξουμε φως στις κρυμμένες πλευρές, που αφήνουν στον αναγνώστη να φανούν οι πολλαπλές ανταύγειες των συμβάντων,

καθώς εισβάλλουν στη ροή του κειμένου και διαμορφώνουν τις όχθες, τη διαδρομή και τις εκβολές του.

Το μυθιστόρημα είναι στον πυρήνα του μια ερωτική ιστορία, που η συγγραφέας καταφέρνει με τεχνική δεινότητα να της προσδώσει πολλαπλά επίπεδα και να την οδηγήσει σε ευτυχή κατάληξη μέσ’ από αντιφάσεις, απελπισία, αμφιβολίες και δισταγμό. Το έργο ξεκινάει με κάθε άλλο παρά ερωτικές ανταύγειες, αλλά με ένα πρώτο επίπεδο που αναφέρεται στη μετανάστευση, και συγκεκριμένα στη μετανάστευση από ισπανόφωνες περιοχές της αμερικανικής ηπείρου. Η κεντρική ηρωίδα, η Κλαούντια, είχε γεννηθεί στο Οβιέδο της Ισπανίας, αλλά έζησε και μεγάλωσε στην Αργεντινή, όπου απασχολήθηκε ως δημοσιογράφος. Έπειτα από μια σειρά απογοητεύσεων, ερωτικών και μη, που καθρεφτίζονται στη σχέση της με τον Ντιέγκο, αποφασίζει να μεταναστεύσει στη Μαδρίτη προς αναζήτηση μιας καλύτερης ζωής και βρίσκει εργασία σε ένα μπαρ, με τίτλο «Ο Μονόκερος», το οποίο ανήκει σ’ έναν άλλο ήρωα με καταγωγή από την Αργεντινή, τον Μάρκο.

Όμως, ως κεντρικός αρσενικός πόλος της υποδόρειας μαγνητικής έλξης που ασκεί η Κλαούντια αποδεικνύεται ο Έντγκαρ, ο οποίος προέρχεται από μια πλούσια οικογένεια του Μεξικού, αλλά θέλοντας να ξεφύγει από έναν κόσμο εκτεταμένης διαπλοκής και διαφθοράς στρέφεται στην ποίηση, όπου, επίσης, ενοχλούν οι αλήθειες που εκφράζει, για να καταλήξει στη Μαδρίτη, αναζητώντας και βρίσκοντας εργασία στο μπαρ «Ο Μονόκερος», όπου βρίσκεται και η Κλαούντια.

Η νοσταλγία των ηρώων για τις πατρίδες που άφησαν έχει κατά κύριο λόγο αρνητικές πτυχές, μια υφέρπουσα απελπισία που πηγάζει τόσο από τις κοινωνικές συνθήκες όσο και από τις προσωπικές τους σχέσεις. Η κοινωνία μοιάζει να καταπιέζει με αόρατες δυνάμεις τους ήρωες και την εξέλιξή τους. Οι σχέσεις αυτές περιγράφονται με τέτοια αδρότητα, ώστε να θεωρήσουμε πως δεν είναι τυχαίο ότι η συγγραφέας, ως κύρια απασχόλησή της στη ζωή της, έχει την αειφόρο ανάπτυξη και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Ταυτόχρονα, όμως, η ψυχολογία των ηρώων διαμορφώνεται από τα τοπία στα οποία έζησαν, είτε πρόκειται για μεγαλουπόλεις με χαρακτηριστικές αντιθέσεις και μια αέναη, μάταιη κίνηση, είτε πρόκειται για στέπες και ερήμους που παρασέρνουν στις δίνες της άμμου κάθε βούληση για δράση, κάθε αίσθηση δικαιοσύνης. Η συγγραφέας έχει ζήσει κατά διαστήματα σε χώρες όπως η Ουρουγουάη και το Μεξικό (πέραν της γενέτειράς της Ισπανίας, φυσικά) και μεταφέρει αυθεντικά την αίσθηση αυτών των τοπίων.

Ένα δεύτερο επίπεδο, λοιπόν, έχει να κάνει με τις εσωτερικές διεργασίες των ηρώων, που δεν επηρεάζονται μόνον από ατομικούς ψυχολογικούς παράγοντες, αλλά και από έναν κοινωνικό περίγυρο που ζει και αναλώνεται σε συμβατικές σχέσεις, που δεν θίγει τα κακώς κείμενα, που διστάζει να υπερβεί τον εαυτό του, ενώ παράλληλα σμιλεύεται από τα τοπία που αντικρίζει, διατρέχει και προσεγγίζει. Οι αφορμές για να σκύψει κανείς το κεφάλι, για να μιλήσει χωρίς να εισακουστεί, για να κλείσει βιαστικά τις υποθέσεις του, είναι πολλές.

Η Κλαούντια διψάει για μια νέα ζωή, το τραυματικό παρελθόν της, όμως, επιστρέφει ενοχλητικά (όχι απειλητικά) και δεν την αφήνει να ενεργήσει με την ελευθερία που ονειρεύεται. Παράλληλα, η τεχνολογία αντί να φέρνει κοντά τους δικούς της ανθρώπους, είναι περισσότερο μια διαδικασία που συντηρεί τις αποστάσεις και υποβαθμίζει τα συναισθηματικά της στηρίγματα. Με ποιητικές αναφορές στη λογοτεχνία της Λατινικής Αμερικής και με μαγικές εικόνες του παρελθόντος που παρεισφρέουν στο σήμερα, η συγγραφέας καθιστά την ηρωίδα ένα πρόσωπο αρκετά οικείο μας.

Ο Έντγκαρ, από την άλλη πλευρά, έχει ένα τραυματικό παρελθόν που στάζει ακόμα πίκρα, αλλά η οργή έχει ξεθυμάνει, έτσι που η άφιξή του στη Μαδρίτη να είναι μια συνειδητή καταφυγή. Δε σημαίνει ότι εδώ βρίσκει κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες που ξεφεύγουν κατά πολύ από εκείνο που άφησε, αλλά τουλάχιστον βρίσκει ένα πλαίσιο που θεωρεί ότι μπορεί να φιλοξενήσει τις δικές του επιθυμίες και να επιδιώξει όσα επιθυμεί, αν και συνειδητοποιεί, τελικά, ότι ο αγώνας του είναι μάταιος, ότι ακόμα και η Κλαούντια που στο μεταξύ αγάπησε, δεν είναι έτοιμη ν’ ανταποκριθεί, αλλά βέβαια, δεν θ’ αποκαλύψουμε εδώ το τέλος.

Το νέο στοιχείο που κομίζει η συγγραφέας με αυτή την, κατά βάση, ερωτική ιστορία, είναι: Πρώτον, η ώθηση της εξέλιξης περισσότερο μέσα από ζωηρούς, θεατρικούς διαλόγους και λιγότερο μέσα από περιγραφές. Δεύτερον, η καταβύθιση των ηρώων σε μια υπαρξιακή αναζήτηση, η οποία διανθίζεται από ποιητικές και ονειρικές αποστροφές. Η ενσωμάτωση αυτών των στοιχείων είναι τόσο επιτυχημένη, ώστε δικαίως απέσπασε, πιστεύουμε, το Ευρωπαϊκό Βραβείο Λογοτεχνίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης το 2010 και, τρία χρόνια νωρίτερα, το Βραβείο Young Ateneo της Σεβίλλης. Κατά έναν παράδοξο τρόπο δε, οι έξι από τις οκτώ γλώσσες όπου έχει μεταφραστεί, ανήκουν σε βαλκανικές χώρες και τώρα προστίθεται η ελληνική. Ένα τρίτο επίπεδο είναι η ανέλιξη του μυστηρίου που καλύπτει όχι μόνο την αργή ερωτική περιδίνηση των ηρώων, αλλά και το όνομα του μπαρ, το οποίο χάρισε τον τίτλο του μυθιστορήματος: «Ο Μονόκερος».

{jb_quote}Το μυθιστόρημα είναι στον πυρήνα του μια ερωτική ιστορία, που η συγγραφέας καταφέρνει με τεχνική δεινότητα να της προσδώσει πολλαπλά επίπεδα.{/jb_quote}

Βέβαια, ο τίτλος μιλάει για τις σκιές του Μονόκερου, προσδίδοντας κι άλλες διαστάσεις στο μυστήριό του. Η ίδια η συγγραφέας τοποθετεί, ως έναυσμα της ονομασίας, τους στίχους του Ράινερ Μαρία φον Ρίλκε από το ομώνυμο ποίημά του. Ωστόσο, η ιστορία του βιβλίου αναδεικνύει, στις τελευταίες σελίδες, ως έναυσμα μια κρυμμένη τοιχογραφία του μπαρ με έναν μονόκερο, λίγες ημέρες μάλιστα μετά την κομβική επίσκεψη της Κλαούντια και του Έντγκαρ στην πινακοθήκη του Μουσείου Πράδο στη Μαδρίτη. Ο ιδιοκτήτης του μπαρ, ο Μάρκο, δίνει προς το τέλος μια διαφορετική ερμηνεία της επιγραφής:

Σύμφωνα με τους ινδουιστικούς και αφρικανικούς μύθους, οι μονόκεροι προτιμούν να εμφανίζονται σε νέους που εκπέμπουν αθωότητα. Δεν τους αρέσουν οι άνθρωποι που ισχυρίζονται ότι τα ξέρουν όλα. Εξάλλου, ακόμα και τα πιο απλά πράγματα παραμένουν άγνωστα γι’ αυτούς που δεν μπορούν ή δε θέλουν να τα δουν.

Ολόκληρο το μυθιστόρημα αποτελεί, ουσιαστικά, την αναζήτηση του νοήματος της ζωής, ακόμα κι αν αυτό σημαίνει ότι κάποιος πρέπει να κηρύξει επανεκκίνηση στον αγώνα με τον ίδιο του τον εαυτό και με τους γύρω του. Πρέπει να καταφέρει να απαλύνει (αν όχι να επουλώσει) τα τραύματα του παρελθόντος και να ωθήσει τις δυνάμεις του προς το μέλλον. Ακόμα κι αυτό, ωστόσο, δεν είναι παρά μια ακόμα εκδοχή στην απόπειρα να ερμηνεύσει κανείς τι εστί «μονόκερος».

Σε γενικότερες γραμμές, αποδεικνύεται ότι η συγγραφέας Ρακέλ Μαρτίνεζ-Γκόμεζ παραμένει συνεπής στη θεματολογική γκάμα που την απασχολεί στα μυθιστορήματά της. Για παράδειγμα, στο μυθιστόρημα Τα κενά της μνήμης, η συγγραφέας πραγματεύεται την ιστορία μιας γυναίκας, η οποία, παρότι έζησε σε μια πολύ δύσκολη ιστορική περίοδο (της δικτατορίας του Φράνκο), δεν έμεινε με σταυρωμένα χέρια ούτε έδρασε με συμβατικούς ή αναμενόμενους τρόπους, για να προχωρήσει η ζωή της. Στο μυθιστόρημα Οι στάχτες του Όμπου (το όμπου είναι ένα δέντρο της Νοτίου Αμερικής), η συγγραφέας περιγράφει τις συνέπειες του θρησκευτικού φανατισμού, της καταπίεσης των γυναικών, αλλά και του βιασμού των φυσικών πόρων. Και στο μυθιστόρημά της Το χρώμα της λάβας περιγράφει τη ζωή μιας γυναίκας που διώχθηκε σε μικρή ηλικία μαζί με τους γονείς της από την Ισπανία του εμφυλίου πολέμου, πήγε στη Ρωσία για εξορία, μετά στην Κούβα για εργασία και, τέλος, επέστρεψε στις ρίζες της, στην Καταλονία.

Οι Σκιές του Μονόκερου φέρνουν κοντά μας την Κλαούντια ως μια γυναίκα θύμα της σύγχρονης εποχής, μια γυναίκα που προσδοκώντας ένα καλύτερο μέλλον έχει ν’ αντιμετωπίσει τις επιδημίες της εποχής μας, που μεταλλάσσονται από τη διαφθορά στον εθισμό και την αδιαφορία, από τη μοναξιά στην απελπισία, από την απόρριψη στη στέρηση και τον μαρασμό, όλα αυτά τα αρνητικά στοιχεία που πρέπει να αποβάλουμε, για να βαδίσουμε με αθώο βλέμμα και αλληλέγγυες χειρονομίες προς το όνειρο του γνήσιου έρωτα και το φως της φαντασίας. Ευχαριστούμε θερμά τη Ρακέλ Μαρτίνεζ-Γκόμεζ για την τρυφερή προσέγγιση και την αυθεντική συγκίνηση που μας πρόσφερε μέσ’ από τις Σκιές του Μονόκερου.

Σκιές του Μονόκερου
Ρακέλ Μαρτίνεζ-Γκόμεζ
μετάφραση: Γ. Παπαδόπουλος, Χ. Χούτα
Εκδόσεις Βακχικόν
σ. 240
ISBN: 978-618-5662-99-8
Τιμή: 13,78€