Χρήστος Μπουλώτης: «Ο τελευταίος Κένταυρος του Πηλίου»

22:26 4/2/2025 - Πηγή: Diastixo

Ο Χρήστος Μπουλώτης, γνωστός αρχαιολόγος, διεθνώς αναγνωρισμένος για τις σημαντικές ανασκαφές και τις σχετικές επιστημονικές δημοσιεύσεις του, ειδικευμένος στον μινωικό και μυκηναϊκό πολιτισμό, είχε αναφέρει κάποτε ότι στα διαλείμματα των ανασκαφών γράφει κείμενα για παιδιά. Μόνο που τα κείμενά του, θα έλεγα, δεν είναι μόνον για παιδιά. Αποτυπώνουν έξοχα την παιδική ηλικία κι όχι με έναν τρόπο νοσταλγικής αποτύπωσης, αλλά με μια γραφή σύγχρονη, δημιουργώντας στον αναγνώστη-παιδί την αίσθηση ότι είναι ένα δρων πρόσωπο, το οποίο συμπρωταγωνιστεί με τους ήρωες των βιβλίων,

ενίοτε τους κρίνει, στον δε ενήλικο αναγνώστη δίνει την εντύπωση ότι το παιδί υπάρχει μέσα του εν κινήσει.

Το σκηνικό των βιβλίων του σχεδόν πάντα αναφέρεται στην ιστορία, στην παράδοση και πάντως έχει ένα φανερό ή κάπου σε δεύτερο πλάνο ένα αρχαιολογικό υπόβαθρο. Στο πρόσφατο βιβλίο του η υπόθεση τοποθετείται στον Βόλο και στο Πήλιο, όπου σε μια σχολική τάξη ένας μαθητής, σε αντίθεση με τη δασκάλα, πίστευε ακράδαντα ότι δεν μπορεί, κάποιος Κένταυρος, μάλιστα ο τελευταίος, θα ζει.

Κι αποφάσισε να τον ανακαλύψει και το πέτυχε. Πώς; Με τον μοναδικό τρόπο του Χρήστου Μπουλώτη: δηλαδή, με μια απολαυστική ακολουθία γεγονότων που έχει εξέλιξη, περιπέτεια, εκπλήξεις, φαντασία και όνειρο, αλλά και μαγικό ρεαλισμό, δηλαδή σκηνές ισοτιμίας φαντασίας με την πραγματικότητα. Ο μικρός ανακαλύπτει την παρουσία του Κένταυρου βρίσκοντας ένα πήλινο ειδώλιο, ένα χάραγμα σε κεραμίδι, και χάριν αυτής της επιμονής του και της αγάπης του για την ιστορία και τον τόπο, συναντά τον ίδιο, τον τελευταίο Κένταυρο, o οποίος εμφανίζεται μόνον σε αυτούς που τον πιστεύουν, όπως εξήγησε ο ίδιος. Γιατί ποιος να πιστέψει, αλήθεια, ότι ο Κένταυρος βοηθούσε τα βράδια χωρίς να τον βλέπουν οι γεωργοί και οι κτίστες ή πως έσωσε μια χιονισμένη νύχτα τον ζωγράφο Θεόφιλο;

Στο κείμενο αναδύεται η δύναμη του σκηνικού με τη φύση του Πηλίου και τη σύνδεση του παρελθόντος με το παρόν (εργαστήρια πηλοπλαστικής στην αρχαιότητα, σύγχρονο Μουσείο σε εργοστάσιο πλινθοκεραμοποιίας στον Βόλο) και με τη μοναδική δεινότητα του συγγραφέα στις περιγραφές, στις οποίες ενυπάρχει και το ανθρώπινο στοιχείο:

…Ανασήκωνε τις βαριές φυλλωσιές στα πυκνά σύδεντρα, κρεμόταν άφοβα από κλαδιά σε απότομους γκρεμούς, τσαλαβουτούσε στα ορμητικά νερά χειμάρρων, κατηφόριζε τρέχοντας πλαγιές, ώσπου, με ματωμένα πόδια απ’ τα αγκάθια και τις κοφτερές πέτρες, κατέληγε το αγόρι εξουθενωμένο στους πρόποδες του βουνού, σε ένα πλάτωμα κοντά στην πόλη, όπου ήταν αραδιασμένα με σειρά κάτι μεγάλα, καλοχτισμένα κτήρια με ψηλά φουγάρα… (σελ. 11)

Η φιλία είναι η αξία που υπερισχύει στο κείμενο. Αναπτύσσεται μεταξύ του μικρού και του Κένταυρου, ο οποίος αναδεικνύεται σε έναν υπέροχο δάσκαλο που περνάει γνώσεις και αποκαλύπτει μυστικά. Τα καρύδια που δίνει στον μικρό δεν είναι τίποτε άλλο παρά σύμβολα της ζωτικότητας και της ευημερίας. Κρύβουν μέσα τους τη γνώση της σημασίας του νερού και τη συμβολή του στη δημιουργία αντικειμένων με άργιλο, πληροφορίες για το Διμήνι και την ανάπλαση των ευρημάτων, τη γνώση της πηλοπλαστικής, αλλά και την ιστορία των προσφύγων και της παράδοσης που κουβαλούσαν, καθώς και την παρουσία του Θεόφιλου στο Πήλιο. Προκειμένου δε να μην ξεχαστούν οι παραδόσεις, ο Κένταυρος παρωθεί σε συνεργασία τα παιδιά του Πηλίου, ώστε να δημιουργήσουν μια πολιτεία με πηλό η οποία στο τέλος, σε μια σύναξη θριάμβου, ανεβαίνει στον ουρανό. Η αποτύπωση της στιγμής είναι ποιητική:

…Κι ενώ άρχισε την ίδια εκείνη στιγμή να υψώνεται σιγά-σιγά ανάλαφρη στον ουρανό η μικρογραφική πήλινη πολιτεία, ξεπρόβαλε ολοζώντανος, καλπάζοντας απ’ την καταπράσινη πλαγιά πίσω απ’ τα εργαστήρια, ο τελευταίος κένταυρος του Πηλίου. Στη ράχη του, καβάλα, το μικρό αγόρι πανηγύριζε φωνάζοντας με όλη του τη δύναμη: «Κι ένα μόνο παιδί αν πιστεύει στον Κένταυρο, ο Κένταυρος σίγουρα θα συνεχίσει να υπάρχει». (σελ. 40)

{jb_quote} Μια απολαυστική ακολουθία γεγονότων που έχει εξέλιξη, περιπέτεια, εκπλήξεις, φαντασία και όνειρο, αλλά και μαγικό ρεαλισμό, δηλαδή σκηνές ισοτιμίας φαντασίας με την πραγματικότητα. {/jb_quote}

Και σε άλλα βιβλία του Μπουλώτη, μια πολιτεία της θετικής ουτοπίας απογειώνεται προς τον ουρανό ή εικόνες της διαπερνούν τους αιθέρες. Τη συναντάμε, για παράδειγμα, στα βιβλία του Η σκυλίσια ζωή του γάτου Τζον Αφεντούλη, Το άγαλμα που κρύωνε, Ο γάτος που έφυγε με τα χελιδόνια, Πετάει πετάει ο σκύλος και σε πολλά άλλα.

Κι όλα αυτά συμβαίνουν σε ένα κράμα φαντασίας και μαγικού ρεαλισμού. Ως γνωστόν ο μαγικός ρεαλισμός, που αναφέρθηκε παραπάνω, εντάσσει τη φαντασία στα δρώμενα χωρίς την ανατροπή της πραγματικότητας [βλ. Bowers, M. A. Magic(al) Realism. Routledge, London and New York, 2004]. Ο Μπουλώτης πετυχαίνει σε όλα του τα βιβλία να αποτυπώνει και τις δύο πλευρές, στον βαθμό που ο αναγνώστης να απολαμβάνει τα δρώμενα προτάσσοντας μαζί με τη φαντασία του κυρίως την επιθυμία του να συμμετέχει και ο ίδιος, ως εάν αυτά θα μπορούσαν να έχουν πραγματοποιηθεί. Είναι η δύναμη της λογοτεχνίας που δίνει μορφή στα συναισθήματα, και μάλιστα με την πένα ενός συγγραφέα που ξέρει πολύ καλά το συγκεκριμένο γοητευτικό παιχνίδι.

Αλλά η ιστορία, πέρα από τα προαναφερόμενα, είναι συνάμα κι ένα οδοιπορικό γνώσης στη μυθολογία και στη σύγχρονη εποχή. Ο αναγνώστης εισπράττει αβίαστα πλήθος πληροφοριών για τους Κένταυρους, τη ζωή και τη δράση του Θεόφιλου στο Πήλιο, την πηλοπλαστική και την κεραμοποιία. Στο τέλος της κύριας αφήγησης παρέχονται πληροφορίες για το Μουσείο της Πλινθοκεραμοποιίας, τη νεολιθική εποχή, πρόσθετες πληροφορίες για τον Θεόφιλο, τους Κένταυρους κ.ά.

Η ιστορία απογειώνεται και ζωγραφικά από τη Φωτεινή Στεφανίδη. Θα υπογραμμίσω ότι στην ελληνική λογοτεχνία για παιδιά, ένα δημιουργικό δίδυμο που την προωθεί προς την κατεύθυνση μιας ιδιαίτερης μορφικής και κειμενικής ανανέωσης, είναι ο Χρήστος Μπουλώτης και η Φωτεινή Στεφανίδη. Η Στεφανίδη, εικονογράφος, ζωγράφος και χαράκτρια, με τον χρωστήρα της ακολουθεί κατά πόδας και ερμηνεύει το συγκεκριμένο κείμενο από τη μια πλευρά χωρίς να απομακρύνεται από τα στιγμιότυπά του κι από την άλλη τα αποτυπώνει με έναν ζωντανό ή, καλύτερα, με έναν ομιλούντα τρόπο. Ο αναγνώστης περιδιαβαίνοντας τα δρώμενα δεν μπορεί να μη σταθεί στις θαυμαστές ζωγραφιές της. Ιδιαίτερα στην αριστουργηματική απεικόνιση της σχολικής τάξης (σελ. 8-9), στην προσήλωση του μικρού ήρωα όταν βλέπει τον καπνό του εργοστασίου να παίρνει τη μορφή του Κένταυρου (σελ. 16) ή στον Κένταυρο και τον μικρό όταν πετάνε προς την πήλινη πολιτεία (σελ. 40-41).

Συμπερασματικά: μιλάμε για ένα απολαυστικό λογοτεχνικό βιβλίο, με ενσωματωμένες, αβίαστα, γνώσεις. Η ανάγνωσή του ρέει εξόχως ποιητικά με εικόνες ευφάνταστα δημιουργικές. Ο μικρός πρωταγωνιστής αλλά και ο αναγνώστης παρέα με τον Κένταυρο βαδίζουν στα χνάρια της μυθολογίας, της παράδοσης και της ιστορίας παρακολουθώντας εκείνη την κλωστή του πολιτισμού που αρχίζει από τα βάθη του χρόνου και φτάνει ως το σήμερα.

Να σημειώσω ότι η ιστορία γεννήθηκε με αφορμή το Μουσείο Πλινθοκεραμοποιίας (στεγάζεται στο παλιό εργοστάσιο Πλινθοκεραμοποιίας Ν.& Σ. Τσαλαπάτα στον Βόλο, που σταμάτησε να λειτουργεί το 1978), το οποίο ίδρυσε το Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς, στο οποίο ανήκει και η έκδοση του βιβλίου.

[Ο Γιάννης Σ. Παπαδάτος είναι συγγραφέας, κριτικός, τ. πανεπιστημιακός.]

Ο τελευταίος Κένταυρος του Πηλίου
Μια παραμυθένια ιστορία με αφορμή την Πλινθοκεραμοποιία Ν. & Σ. Τσαλαπάτα στον Βόλο
Χρήστος Μπουλώτης
ζωγραφιές: Φωτεινή Στεφανίδη
Εκδόσεις ΠΙΟΠ
48 σελ.
ISBN 978-960-244-232-6
Τιμή €20,00