«Με αφορμή τη συλλογή “Στο τέρμα της πλάνης” του Χριστόφορου Λιοντάκη» του Νίκου Μπατσικανή

07:40 10/8/2024 - Πηγή: Diastixo

Στη μνήμη του Χριστόφορου Λιοντάκη (1945, Ηράκλειο Κρήτης – 26 Ιουλίου 2019, Αθήνα)

Ποιητικός ρεαλισμός, δοσμένος με ξεχωριστή ευαισθησία από τον Χριστόφορο Λιοντάκη, στην τελευταία συλλογή του, με τον σημαδιακό, ίσως, τίτλο Στο τέρμα της πλάνης (εκδ. Καστανιώτη, 2010). Συνειδητή οικονομία έκφρασης και πυκνότητα νοημάτων είναι τα επιπλέον στοιχεία που

χαρακτηρίζουν το έργο, για θέματα τα οποία αφορούν τον έρωτα, τη σύγχρονη πραγματικότητα, βιώματα και αναμνήσεις του δημιουργού, φιλτραρισμένα όλα μέσα από τη δική του προσωπική ματιά.

Η ΠΡΟΘΥΜΗ ΦΩΝΗ

Μόνο γιατί δε σε περίμενα./ Μόνο για την πρόθυμη φωνή σου.
Μόνο γιατί δε θα σε ξαναδώ./ Θα ’σαι το παρόν του μέλλοντός μου.

ΑΒΥΣΣΟΣ ΩΣ ΙΜΑΤΙΟΝ

Σε φόρεσα να κρύψω την ερήμωση./ Σαν αποφόρι ακόμη σε φορώ.

Μικρά και μεγάλα ποιήματα, ιδιαίτερης ωραιότητας το καθένα, που άλλοτε σε κερδίζουν με τη φιλοσοφική τους διάσταση και άλλοτε με την ανίχνευση κρυμμένων στοιχείων, που έρχονται στο φως με έναν ιδιαίτερο τρόπο.
Στο τέρμα της πλάνης. Άραγε, τι να σηματοδοτεί, τη στιγμή που το προηγούμενο έργο του Λιοντάκη είχε τίτλο Με το φως (Κρατικό Βραβείο Ποίησης 2000); Ποιο τέρμα και ποια πλάνη; Πρόκειται για την τελευταία δημιουργία του ποιητή ή το τέλος μιας ματαιότητας; Τερματισμός μιας πλάνης, στην οποία όλοι μας ζούμε, είτε προς στιγμήν είτε συνεχώς; Τέλος εποχής, μήπως, ή της εποχής που οι άνθρωποι δάκρυζαν ακόμη;

ΠΡΑΓΜΑΤΟΓΝΩΜΟΣΥΝΗ

Στην πλαγιά τα κυπαρίσσια/ στεριανοί σηματωροί θανάτου.
Η χλόη σβήνει σιγά σιγά το μονοπάτι./ Κανένα απομεινάρι ερωτικό.
Ασάλευτο το νυχτερινό σώμα της πόλης./ Οι Στύλοι και στο βάθος Παρθενώνας.
Γυμνοί κορμοί κι άνυδρος φόβος.
Τα καυσαέρια στην άσφαλτο προσφορά στην Αγροτέρα.
Ο Ιλισός χωρίς νερό κι ο Φαίδρος πια αλλού ρωτά./ Η Σαμαρείτις με σπασμένη στάμνα.
Εδώ τώρα λατρεύεται η Φωτεινή Επιγραφή.

Το βιβλίο αποτελείται από τρεις ενότητες: Απολογητικά, Αφιέρωση, Τρία ποιήματα για την εξαγορά του φόβου. Η γραφή ποικίλλει, πότε με ατόφιο ρεαλισμό και πότε με πρωτότυπες αλληγορίες. Παρά την πολυμορφία έκφρασης και θεμάτων, το έργο παραμένει ενιαίο, καθώς ο Λιοντάκης είναι ορατός παντού, ακόμα και στα σημεία όπου ο Καβάφης ενυπάρχει, ως αίσθηση, στην απόδοση.

Η χρήση πρωτότυπων λέξεων ή εκφράσεων, η ένταξη εδαφίων από το Θείο Πάθος στα ερωτικά ποιήματα της συλλογής τούς προσδίδουν δύναμη, μοναδικότητα, ομορφιά, στοιχεία που αγγίζουν τον αναγνώστη.

{jb_quote} Μικρά και μεγάλα ποιήματα, ιδιαίτερης ωραιότητας το καθένα, που άλλοτε σε κερδίζουν με τη φιλοσοφική τους διάσταση και άλλοτε με την ανίχνευση κρυμμένων στοιχείων, που έρχονται στο φως με έναν ιδιαίτερο τρόπο. {/jb_quote}

[…] Κι εσύ της ερημώσεως το βδέλυγμα/ ούτε τραγωδός, ούτε πόρνη.
Πέρα από το φανερό πορεύεσαι/ ότι εταπεινώθης σφόδρα.
(«Ο πλάνης»)

Η δεύτερη ενότητα, αφιερωμένη σε πένθη αγαπημένων προσώπων, αποτελεί ιδιαίτερο κεφάλαιο διαφορετικής προσέγγισης, όπου παραμένει ο γνώριμος τρόπος έκφρασης του Λιοντάκη.

[…] Χρυσάφι στα χέρια σου το στάρι/ και μύρο ο ιδρώς στο μέτωπό σου. […]
(«Πικραγαπημένος»: για τον αυτόχειρα πατέρα της μητέρας του, Κωνσταντίνο)

Σημαντική κατάκτηση θεωρώ και το γεγονός πως σε κάποια ποιήματα συνυπάρχουν διαφορετικά μεταξύ τους ιστορικά στοιχεία (Δήλος, Τήνος), σε μια αρμονική σύζευξη που υπηρετεί το νοηματικό κι αισθητικό αποτέλεσμα, «αναμορφώνοντας το αρχαίο κάλλος».

Οι αναφορές σε μυθολογικά πρόσωπα επιτείνουν τη δραματικότητα, αφού πρόκειται για τραγικούς ήρωες, ανάλογους με κάποιους της σημερινής εποχής όσο κι αν οι συνθήκες διαφέρουν.

Αγάπη, συνεύρεση, μέθεξη, ως «αντίδοτο στις δρόγες της καθημερινότητας». Έτσι, «απακανθίζονται» οι ήρωες, μα απακανθιζόμαστε κι όλοι εμείς, από τις ενοχές και κάθε τι λαθεμένο ή και απαγορευμένο, «μεταλαμβάνοντας» το έργο του Λιοντάκη.

Εσωτερικοί μονόλογοι ενός δημιουργού χαμηλών τόνων, ο οποίος δεν είναι ξεκομμένος από τη ζωή, αλλά αντιθέτως βιώνει (ή βίωσε) όλες τις εκφάνσεις του βίου. Κάποιες φορές μπορεί να είμαστε παρόντες, παρότι απόντες. Ίσως μια διακριτική παρουσία μας ή η αποστασιοποιημένη παρατήρηση να έχουν καλύτερο αποτέλεσμα. Ορισμένες στιγμές, η επιλεκτική τοποθέτησή μας ή και η συνειδητή αποχή να μας εκφράζει πιότερο κι όλοι γνωρίζουμε πως, κάποτε, η σιωπή φωνάζει πιο πολύ και από τις κραυγές ακόμα. Άλλωστε, ένας πνευματικός άνθρωπος έχει δική του άποψη για τα γεγονότα, τα οποία εκφράζει με την πένα του αλλά και τη στάση ζωής του.

[…] Νηστεύοντας το περιττό από την πόρτα του τυχαίου
ξαναμπαίνω στους παιδικούς παραπόταμους.
Στο κρησφύγετο της εφηβείας μου. […]
(«Νηστεύοντας το περιττό»)

Στην τελευταία ενότητα, η οποία περιγράφει ιδιαίτερες ερωτικές στιγμές, αποκαλύπτονται με μοναδικό τρόπο ορισμένα στοιχεία των πρωταγωνιστών, φωτίζοντας ιδιαιτερότητες και συμπεριφορές άγνωστες στους πολλούς. Ο ποιητής καταδύεται σε έναν σύγχρονο Άδη, για να αναδυθεί στη συνέχεια (μετά τη λύτρωση του ερωτικού σμιξίματος) ή να ενταφιαστεί, για πάντα, στη σκοτεινή γωνιά του ανικανοποίητου. Αν και οι εικόνες αυτές εκτυλίσσονται σε δημόσιους χώρους, και αφορούν ακόμα και την πάνδημη Αφροδίτη, γεγονός που συνεπάγεται σκληρότητα, ο Λιοντάκης καταφέρνει και τις αποδίδει με τρυφερότητα και ποιητική ευαισθησία.

Υποσχετικά οι συμφωνίες κλείνουν
ανάλογα με τα προσόντα του πωλητή και τις ανάγκες του αγοραστή.
[…] Το διάλειμμα σε ξαναφέρνει στην έρημο του αληθινού. […]
Απεγνωσμένα ψάχνουν μάσκες αδιαφορίας.
[…] γόνατα τρεμάμενα/ ελπίζοντας στο σκούντημα της ανταπόκρισης.
Χέρια εκτείνονται αψηφώντας ραπίσματα και βρισιές.
[…] Μετά από λίγα βήματα, το αγιάζι που κατεβαίνει
από τις καμένες πλαγιές της Πάρνηθας […]
σε ξυπνά στην Ομόνοια των ξένων.
(«Εξιλαστήριο»)

Εικόνες του κέντρου της σύγχρονης Αθήνας, όπου ο Έρωτας έχει πιάτσες ακόμα, ο Θάνατος καρτέρια, η ανθρωπιά στέκια, δίπλα-δίπλα με την απανθρωπιά. Λογής-λογής άνθρωποι συνθέτουν το παζλ της καθημερινότητας στο υπέροχο σκηνικό του Λιοντάκη, σε ένα σύγχρονο και απολαυστικό έργο.

[Ο Νίκος Μπατσικανής είναι συγγραφέας, ποιητής, κριτικός θεάτρου και λογοτεχνίας.]