Pierre Raffard: «Γεωπολιτική των τροφίμων και της γαστρονομίας»

04:16 6/7/2024 - Πηγή: Diastixo

«Ο καλύτερος βοηθός ενός διπλωμάτη είναι ασφαλώς ο μάγειράς του», είχε πει ο Γάλλος υπουργός Εξωτερικών Σαρλ-Μορίς ντε Ταλεϊράν (Ταλλεϋράνδος). Ο παμπόνηρος αυτός επίσκοπος, διπλωμάτης και πολιτικός, συμμετείχε ως ο επικεφαλής Γάλλος διαπραγματευτής το 1814 στο διεθνές συνέδριο της Βιέννης, όπου θα αποφασιζόταν το μέλλον της Ναπολεόντειας Αυτοκρατορίας. Εκεί προσπάθησε και κατάφερε να πετύχει τη σύναψη ειρήνευσης με αξιοσημείωτα επιεικείς όρους για την ηττημένη Γαλλία αξιοποιώντας, σύμφωνα με τον θρύλο, κατά τις συνεδρίες,

τα γεύματα και τα δείπνα, την περίτεχνη γαλλική κουζίνα.

«Η προσφυγή στη γαστρονομική διπλωματία όχι μόνο δεν έπαψε με την πτώση των αυτοκρατοριών, αλλά αντιθέτως ενισχύθηκε με την πάροδο των χρόνων», υποστηρίζει ο Πιερ Ραφάρ. Είναι διδάκτωρ Γεωγραφίας του Πανεπιστημίου της Σορβόννης και λέκτορας Γεωπολιτικής και Διεθνών Σχέσεων στο Ελεύθερο Ινστιτούτο Μελέτης των Διεθνών Σχέσεων στο Παρίσι. Το βιβλίο του Γεωπολιτική των τροφίμων και της γαστρονομίας είναι μια προσεγμένη συλλογή δοκιμίων για τις πολιτικές, οικονομικές, κοινωνικές και πολιτισμικές προκλήσεις που παρουσιάζονται σε όλη την αλυσίδα της διατροφής – από το χωράφι και την πρωτογενή παραγωγή μέχρι τη μεταποίηση, την αποθήκη και τα ράφια των σουπερμάρκετ και, φυσικά, το τραπέζι του καταναλωτή.

Ταυτόχρονα, το καλογραμμένο βιβλίο του Ραφάρ είναι ένα όμορφο ταξίδι στον χρόνο και τον χώρο, καθώς ο συγγραφέας εξετάζει τη μάχη για τον έλεγχο της τροφής και διαμέσου αυτής τη μάχη για τον έλεγχο της διεθνούς κυριαρχίας από αυτοκρατορίες, εθνικά κράτη, ηγέτες και στρατούς. Χαρακτηριστική περίπτωση το Hungerplan (Σχέδιο Πείνας) από το χιτλερικό Ράιχ, σχέδιο που συνίστατο στον απρόσκοπτο ανεφοδιασμό του γερμανικού στρατού κατά την προέλασή στο ρωσικό έδαφος στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και την αρπαγή των γεωργικών πόρων κάθε εδάφους που καταλάμβανε.

Διατροφικά συστήματα

Πρώτο συμπέρασμα του Ραφάρ για τα διατροφικά συστήματα που αναλύει είναι αυτό που εδώ και πολλά χρόνια καταγγέλλεται από διάφορες ιδεολογικοπολιτικές πλευρές, το γεγονός ότι σήμερα βιώνουμε την «ακραία συγκέντρωση του αγροδιατροφικού τομέα στα χέρια ενός περιορισμένου αριθμού παγκοσμιοποιημένων εταιρειών». Δεύτερο συμπέρασμα, εξίσου ανησυχητικό όσον αφορά τη «γεωγραφία» των διατροφικών μοντέλων, το γεγονός ότι «η παραδοσιακή διαίρεση που φέρνει σε αντίθεση έναν “υπερσιτισμένο” Βορρά κι έναν “υποσιτισμένο” Νότο μοιάζει πλέον παρωχημένη». Τρίτο συμπέρασμα και πιο τολμηρό στη σύλληψή του, το γεγονός ότι «η γαστρονομία και τα τρόφιμα αποτελούν ντε φάκτο στοιχεία αποπλάνησης και επιρροής, η εισαγωγή των οποίων στο διατροφικό σύστημα ενός ξένου λαού συμβάλλει στην αναίμακτη αλλαγή πρακτικών και αναπαραστάσεων της κοινωνίας του».

Η «ήπια ισχύς των τροφίμων» είναι μια έννοια η οποία απασχολεί τον συγγραφέα σχεδόν σε όλα τα δοκίμια του έργου του και με βάση αυτήν εξετάζει σειρά από καινοφανείς συνήθειες και αναπάντεχα φαινόμενα του σύγχρονου γαστρονομικού πολιτισμού. Μεταξύ των φαινομένων αυτών η ξαφνική «εισβολή» στην παγκόσμια γαστρονομική σκηνή κρατών (και κουζινών) που βρίσκονταν επί αιώνες στο γευστικό κι αισθητηριακό περιθώριο, όπως η διάσημη πλέον περουβιανή κουζίνα, η οποία ενισχύθηκε από διάσημους σεφ περουβιανής καταγωγής, από θεματικά ντοκιμαντέρ, γαστρονομικά φεστιβάλ, διαφημιστικές καμπάνιες κ.ά. Εξετάζει επίσης το κύμα του γαστρονομικού τουρισμού με όχημα την αμπελουργία και το κρασί, αλλά και την αδικαιολόγητη, σύμφωνα με την πειστική ανάλυσή του, ανάδειξη κάποιων αδιάφορων ή ασήμαντων πόλεων σε γαστρονομικούς προορισμούς μόνο και μόνο γιατί έτσι εξυπηρετούνταν πολιτικοί, εθνικοί ή γεωστρατηγικοί λόγοι.

{jb_quote}Η επανάσταση στον κλάδο των τροφίμων έχει ήδη ξεκινήσει και είμαστε καθημερινά μάρτυρες αλμάτων που πραγματοποιεί προς ένα μάλλον άγνωστο, ακόμα και στον συγγραφέα, μέλλον.{/jb_quote}

Η τουρκική πόλη Γκαζιαντέπ, ένας απλός σταθμός στους εμπορικούς δρόμους που συνέδεαν την Κωνσταντινούπολη με τα αστικά κέντρα του Χαλεπιού, της Δαμασκού ή της Βαγδάτης, εξελίχθηκε, για γεωστρατηγικούς λόγους και μόνο, σε μια από τις δυναμικότερες πρωτεύουσες της κουζίνας της Ανατολίας. Το 2015 η Γκαζιαντέπ έγινε η πρώτη τουρκική πόλη που εντάχθηκε στο Δίκτυο Δημιουργικών Πόλεων UNESCO στον τομέα γαστρονομίας κι ακολούθησε το 2017 η γειτονική πόλη Αντάκια (Αντιόχεια).

Τεχνολογία τώρα!

Γραμμένο το 2022, το βιβλίο του Πιερ Ραφάρ δεν θα μπορούσε να αφήσει έξω από το ερευνητικό μικροσκόπιό του την τεχνολογία η οποία, είτε το θέλουμε είτε όχι, αποτελεί κομβική έννοια στα σύγχρονα διατροφικά συστήματα.

Σύμφωνα με τον συγγραφέα, η τεχνολογία τροφίμων, σε πλήρη εννοιολογικό και επιχειρηματικό αναβρασμό σήμερα, αναπτύσσεται γύρω από τέσσερις άξονες: α) συγκεντρώνει και αναπτύσσει καινοτομίες που στηρίζονται στην επιστήμη και στοχεύουν στην κάλυψη της αυξανόμενης ζήτησης για τροφή (συνθετικό κρέας, μπάρες πρωτεΐνης από σκόνη εντόμων, ενεργειακά ποτά με βάση την κάνναβη, φυτικά υποκατάστατα γάλακτος κ.ά.), β) αξιοποιεί τη δύναμη των υπολογιστών κι επεξεργάζεται τεράστιους όγκους δεδομένων που προκύπτουν από τη συνεχή παρακολούθηση των αγοραστικών συνηθειών του κοινού, γ) ανέπτυξε, ειδικά κατά την πανδημία, μια πανίσχυρη ψηφιακή οικονομία που βασίζεται στην άμεση επικοινωνία μεταξύ αγοραστών φαγητού και πωλητών – το food delivery, η διανομή φαγητού κατ’ οίκον έχει αναχθεί σε κοινωνικό φαινόμενο και δ) αξιοποιεί τις επιστημονικές κατακτήσεις στον τομέα της γενετικής και της μικροβιολογίας για την προσφορά διατροφής εξατομικευμένης ανά άτομο και μάλιστα στο έπακρο.

Σύμφωνα με τον Ραφάρ, η επανάσταση στον κλάδο των τροφίμων έχει ήδη ξεκινήσει και είμαστε καθημερινά μάρτυρες αλμάτων που πραγματοποιεί προς ένα μάλλον άγνωστο, ακόμα και στον συγγραφέα, μέλλον. Τόσο η διατροφή μας, αυτή καθαυτήν, όσο και οι αναπαραστάσεις μας που συνδέονται με τη διατροφή βρίσκονται σε συνεχή μεταμόρφωση, την ίδια στιγμή που η πολυπλοκότητα των διατροφικών συστημάτων αυξάνει παγκοσμίως.

Ο συγγραφέας, πιστός στον δημόσιο χαρακτήρα των πολιτικών υπέρ της διατροφής, υποστηρίζει ότι την ώρα που τα κράτη αποσύρονται –με ελαφρά βήματα…– από την οργάνωση των διατροφικών συστημάτων, αφήνοντάς τα στην ιδιωτική πρωτοβουλία, οι πολίτες θα πρέπει «να υπερασπιστούν την ασφάλεια και την επάρκεια των τροφίμων, να πολεμήσουν τον υποσιτισμό και τη σπατάλη» και να πετύχουν «την ανάκτηση του τοπικού χαρακτήρα των δραστηριοτήτων παραγωγής και μεταποίησης». Θα είναι μια δύσκολη μάχη, αλλά δεν θα είναι απλώς μια μάχη κύρους για την ανθρωπότητα. Θα είναι μια μάχη επιβίωσης.

Γεωπολιτική των τροφίμων και της γαστρονομίας
Από το δίκρανο στην τεχνολογία τροφίμων
Pierre Raffard
μετάφραση: Μαρία Παπαηλιάδη
Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης
216 σελ.
ISBN 978-960-524-950-2
Τιμή €15,00