«Το αηδόνι του αυτοκράτορα» και «Ο κουρέας της Σεβίλλης»

01:09 27/9/2024 - Πηγή: Diastixo

Το θέατρο για παιδιά αποτελεί ιδιαίτερη μορφή θεάτρου. Παράλληλα, τα τελευταία χρόνια, το θέατρο έχει γίνει μέρος της εκπαιδευτικής διαδικασίας – και όχι μόνον με τη μορφή παραστάσεων στη λήξη της σχολικής χρονιάς ή στις εθνικές επετείους. Κι αν κατά τον αριστοτελικό ορισμό το θέατρο είναι «μίμησις πράξεως», η σημασία του για την παιδεία και την εκπαίδευση, ειδικά σήμερα, έχει καθοριστικό ρόλο. Γιατί η τέχνη, ακόμα κι αν δε δίνει απαντήσεις, γεννά ερωτήματα, σκέψεις και προβληματισμούς. Κι εκεί βρίσκεται η ουσία της.

Μια καλή παράσταση, ένα καλό θεατρικό κείμενο –πέρα από τον όποιο ψυχαγωγικό ή εκπαιδευτικό ρόλο– καλλιεργεί στα παιδιά την αισθητική και διαμορφώνει κριτήρια που θα τα καταστήσουν στο μέλλον κοινωνούς του πολιτισμού. Και στην ουσία του πολιτισμού βρίσκεται η συμπερίληψη, η συλλογικότητα, η δυνατότητα έκφρασης όλων των κοινωνικών ομάδων μέσα από την αντίληψη του συνανήκειν.

Οι Εκδόσεις Σοκόλη, επιλέγοντας να εκδώσουν θεατρικά κείμενα για παιδιά, με μια σειρά που εμπλουτίζεται ολοένα με νέους τίτλους, ανταποκρίνονται στα αναγνωστικά ενδιαφέροντα και στις ψυχοσυναισθηματικές και κοινωνικές ανάγκες του σύγχρονου παιδιού. Κείμενα πρωτότυπα αλλά και διασκευές γνωστών θεατρικών έργων, που συνοδεύονται από πολυσέλιδη βιβλιογραφία, αποδεικνύουν τη σοβαρότητα του εγχειρήματος που επιτελεί η Αθηνά Σοκόλη.

Η διασκευή ενός κλασικού θεατρικού έργου αποτελεί ένα ευαίσθητο εγχείρημα, πολλώ δε μάλλον όταν αφορά παιδιά. Όπως επισημαίνει και ο πανεπιστημιακός καθηγητής Θ. Γραμματάς: «Η μορφοπαιδευτική αποστολή και ο παιδαγωγικός ρόλος της διασκευής γίνεται ακόμα πιο φανερός, όταν αναλογισθούμε ότι οι αναγνωστικές και θεατρικές εμπειρίες της παιδικής ηλικίας παραμένουν πάντα στη μνήμη του ενηλίκου και συνεισφέρουν καθοριστικά στη διαμόρφωση τις προσωπικότητάς του. Αν στα προηγούμενα συνυπολογίσουμε την ιδιαιτερότητα του ανήλικου θεατή, στον οποίο απευθύνεται το διασκευασμένο κλασικό έργο […] η διασκευή που θα δημιουργηθεί για να ανταποκριθεί σε προσδοκίες ενός νεανικού κοινού δεν μπορεί να αποτελεί απλή μετάφραση, ούτε μεταγραφή του αρχικού κειμένου, αλλά διήθηση των επιλογών του συγγραφέα/διασκευαστή, που συνδιαλέγεται τόσο με τον αξιακό και εννοιολογικό κόσμο του πρωτοτύπου, όσο και με την ιδιαιτερότητα του ανηλίκου αναγνώστη/θεατή. Στις αναμονές του τελευταίου είναι που καλείται να ανταποκριθεί, τις επιδιώξεις του είναι που οφείλει να ικανοποιήσει».

Το αηδόνι του αυτοκράτορα, το πασίγνωστο παραμύθι του Άντερσεν, διασκευάζει θεατρικά η Φίλια Δενδρινού. Ο Άντερσεν κατάφερε μέσα από τα παραμύθια του να δώσει ζωή ακόμα και στα πιο συνηθισμένα, στα πιο καθημερινά αντικείμενα. Μια σακοράφα, ένας μολυβένιος στρατιώτης, ένα άσχημο παπάκι, μια μικρή γοργόνα, ένα αηδόνι, αποκτούν φωνή και διηγούνται τη δική τους ιστορία. «Πέρα στην Ανατολή που ανθίζουν οι λεμονανθοί/ βγαίνει δειλά τη ροδαυγή πουλί να κελαηδήσει./ Αηδόνι λένε το πουλί στην άλικη ανατολή […]/ και σαν λαλήσει το πουλί, η καρδιά σου θα ραγίσει».

Με λόγο ποιητικό, με ευαισθησία και ρυθμό η Δενδρινού παίρνει το παραμύθι του Άντερσεν, το γεμάτο εικόνες και ήχους, και δημιουργεί ένα κείμενο-παράσταση γεμάτο ομορφιά και ζωντάνια. Ο Άντερσεν έγραψε ένα κείμενο-ύμνο για την αξία της φύσης και της φιλίας. Πάνω στον πυρήνα του μύθου, η Φίλια Δενδρινού θα αναδείξει τις δραματικές συγκρούσεις, τις ανατροπές, τα συναισθήματα των ηρώων επαναπροσδιορίζοντας έννοιες όπως η αγάπη, η μοναδικότητα της ύπαρξης, η ευγνωμοσύνη, η ελευθερία. «Αγαπώ την καρδιά σου πιο πολύ από το στέμμα σου, γι’ αυτό στο παλάτι δεν μπορώ να μείνω. Εγώ έχω μάθει ελεύθερο να πετώ», θα πει το αηδόνι.

Και θα αναδείξει τη διαχρονικότητα του κειμένου μέσα από τα λόγια του αυτοκράτορα, που αρχικά τραγουδά: «Ζήτω η τεχνολογία/ δεν υπάρχει αμφιβολία. Τι σπουδαία ευκαιρία/ να ’χεις μία μηχανή/ που για σένα θα σκεφτεί», αλλά στη συνέχεια θα γκρινιάζει πως: «Διόλου δεν το διασκεδάζω/ το φροντίζω, το κοιτάζω/ όμως κάθεται βουβό». Γιατί «της τρυφεράδας η αγκαλιά, της συντροφιάς η ομορφιά […] ζουν σε τοπία μυστικά». Ταυτόχρονα, ενσωματώνοντας στο τέλος του βιβλίου πληροφορίες για τις σκηνοθετικές επιλογές, δίνει τη δυνατότητα να γνωρίσουν τα παιδιά όχι μόνο στοιχεία για τον κινέζικο πολιτισμό (όπερα του Πεκίνου, πεντατονική κλίμακα, είδη φλάουτου από μπαμπού…), αλλά και γενικότερα στοιχεία και αντικείμενα του θεάτρου όπως οι μάσκες, οι κούκλες, οι μαριονέτες. Παράλληλα, προτείνει μια σειρά από ασκήσεις-δραστηριότητες, μέσα από τις οποίες τα παιδιά μπορούν να εξοικειωθούν με τη θεατρική τέχνη κατανοώντας ταυτόχρονα τον ρόλο και τη λειτουργία διαδικασιών όπως η προετοιμασία του σώματος / ζέσταμα, ο αυτοσχεδιασμός, η ενδυματολογία.

{jb_quote} Εκεί έγκειται η αξία της τέχνης: στο να γεννά ερωτήματα, σκέψεις και προβληματισμούς μέσα από την ψυχαγωγία. {/jb_quote}

Ο κουρέας της Σεβίλλης, που γράφτηκε στις αρχές του 19ου αιώνα σε μουσική του Τζοακίνο Ροσίνι και λιμπρέτο του Τσέζαρε Στερμπίνι, μεταφράζεται από τα ιταλικά και διασκευάζεται θεατρικά από τον Σωτήρη Τριβιζά. Έτσι, τα παιδιά γνωρίζουν ένα από τα δημοφιλέστερα έργα του λυρικού θεάτρου, το περιεχόμενο του οποίου –κωμικό και ανάλαφρο από τη φύση του– το καθιστά ιδανική επιλογή για μια πρώτη γνωριμία με το λυρικό ρεπερτόριο.

«Τι είναι ο έρωτας, στ’ αλήθεια,/ που σε όλους μας συμβαίνει/ κι όλους, όλους μάς τρελαίνει;» Η υπόθεση αφηγείται τα τεχνάσματα που μετέρχεται ο κόμης Αλμαβίβα προκειμένου να παντρευτεί την αγαπημένη του, Ροζίνα, που ο ηλικιωμένος κηδεμόνας της, Ντον Μπάρτολο, προορίζει για τον εαυτό του. Με τη βοήθεια του Φίγκαρο, ενός πονηρού, καταφερτζή αλλά και ονειροπόλου κουρέα, ο Αλμαβίβα θα τα καταφέρει. Χωρίς να είναι παραμύθι, το κείμενο διαθέτει όλα εκείνα τα στοιχεία που λατρεύουν τα παιδιά: χιούμορ, ανατροπές, μαγεία και ρεαλισμό, αλλά και μια υπέροχη μουσική.

Ο Σωτήρης Τριβιζάς, ωστόσο, καταφέρνει μέσα από το κείμενο να αναδείξει και το ευρύτερο κοινωνικό πλαίσιο, που είναι αυτό που καθορίζει στάσεις και συμπεριφορές. Η υπόθεση του έργου εκτυλίσσεται στη Σεβίλλη του 17ου αιώνα. Δίνεται έτσι η δυνατότητα στα παιδιά –θεατές ή υποκριτές– να κατανοήσουν τον ρόλο των χαρακτήρων μέσα στο συγκεκριμένο χωροχρονικό πλαίσιο. Για παράδειγμα, τα γυναικεία πρόσωπα αντανακλούν τα στερεότυπα της εποχής, όπου η μόρφωση δεν ήταν ζητούμενο γι’ αυτές, καθώς προορισμός τους ήταν ο γάμος. Την ίδια στιγμή που οι άντρες ήταν εκείνοι που αποφάσιζαν για τη μοίρα των κοριτσιών ή που τα κριτήρια επιλογής συζύγου ήταν άρρηκτα συνυφασμένα με την οικονομική κατάσταση του γαμπρού, ασχέτως της ηλικίας του.

Ο Στερμπίνι στήριξε την πλοκή στο θεατρικό κείμενο του Καρόν ντε Μπομαρσέ, ο οποίος εμπνεόμενος από τον γαλλικό Διαφωτισμό και τα κηρύγματα Διαφωτιστών, όπως ο Ρουσό και ο Βολταίρος, θα θίξει ευρύτερα κοινωνικά ζητήματα. Έτσι, το θεατρικό κείμενο λειτουργεί παράλληλα και ως αφορμή για να προβληματιστούν τα παιδιά πάνω σε διαχρονικά ζητήματα όπως ο τρόπος άσκησης της εξουσίας, η διαφθορά της κατεστημένης τάξης, η κοινωνική διαστρωμάτωση, τα επαγγελματικά στερεότυπα…

Η δύναμη του χρήματος, πανταχού παρούσα στην ανθρώπινη ιστορία, αποτυπώνεται εύστοχα μέσα από τις εσωτερικές σκέψεις του Φίγκαρο, που παραδέχεται πως «πανέτοιμος είμαι/ παρατώ το ξυράφι/ αφού ο αφέντης/ μου τάζει χρυσάφι» και του Κόμη, που διερωτάται «για να δούμε, για να δούμε/ το χρυσάφι αν θα τον πείσει». Κι ο Μπαζίλιο θα μας θυμίσει ένα άλλο διαχρονικό κουσούρι των ανθρώπων, τη συκοφαντία: «Τι είναι η συκοφαντία;/ Μια τυχαία ιστορία./ Ξεκινά σαν αεράκι/ σιγανή σαν ποταμάκι/ και την ψιθυρίζουν όλοι […]/ Και στο τέλος πλημμυρίζει/ και ξεσπάει και ξεχειλίζει […]/ Έτσι ο συκοφαντημένος/ φουκαράς, ταπεινωμένος/ κάπου αλλού πάει να ζήσει/ σ’ άλλο τόπο να ψοφήσει». Ας το ξαναπούμε. Εκεί έγκειται η αξία της τέχνης: στο να γεννά ερωτήματα, σκέψεις και προβληματισμούς μέσα από την ψυχαγωγία.

Στο επίμετρο του βιβλίου, οι προτεινόμενες ασκήσεις της Ιωάννας Μενδρινού, Δρος Θεατρολογίας, προσφέρουν τη δυνατότητα σε εκπαιδευτικούς και μαθητές να εμβαθύνουν στο κείμενο, να σκεφτούν τι θα γινόταν αν… ή να κατανοήσουν πώς συνομιλεί το χτες με το σήμερα.

Το αηδόνι του αυτοκράτορα
Χανς Κρίστιαν Άντερσεν
Θεατρική διασκευή για παιδιά: Φίλια Δενδρινού
Εκδόσεις Σοκόλη
64 σελ.
ISBN 978-960-637-103-5
Τιμή €9,54

Ο κουρέας της Σεβίλλης
Τσέζαρε Στερμπίνι
Θεατρική διασκευή για παιδιά και εφήβους: Σωτήρης Τριβιζάς
Εκδόσεις Σοκόλη
96 σελ.
ISBN 978-960-637-100-4
Τιμή €9,54