Λευτέρης Καντζίνος: «Από τον Όθωνα στον Χαρίλαο Τρικούπη»

04:17 6/7/2024 - Πηγή: Diastixo

Ο «μακρύς» ελληνικός 19ος αιώνας αποτελεί, ίσως, τον πιο ενδιαφέροντα αιώνα της νεοελληνικής Ιστορίας. Στη διάρκειά του ξέσπασε η Ελληνική Επανάσταση, ακολούθησε το 1830 η σύσταση του πρώτου ανεξάρτητου Ελληνικού Βασιλείου, ενώ οι δεκαετίες που ακολούθησαν αποτέλεσαν μια συνεχή διαδικασία για τη θεσμική οργάνωση του κράτους και τον σταδιακό εκσυγχρονισμό του.

Ο 19ος αιώνας σφραγίστηκε από τη διακυβέρνηση δύο βασιλέων, αρχικά του Όθωνα και στη συνέχεια του Γεωργίου Α’, την ψήφιση δύο συνταγμάτων, εκείνων του 1844 και του 1864, καθώς και την παρουσία

κατά κανόνα αναιμικών και βραχύβιων κυβερνήσεων, ένδειξη του πολιτικού κατακερματισμού, της ανωριμότητας των πολιτικών θεσμών αλλά και των επεμβάσεων στις εσωτερικές πολιτικές υποθέσεις τόσο του βασιλιά όσο και των εγγυητριών δυνάμεων.

Αν εξαιρέσει κανείς την Επανάσταση του 1821 και τα πρώτα χρόνια του «προτύπου Βασιλείου», ο 19ος αιώνας ήταν και παραμένει ο φτωχός συγγενής της νεοελληνικής ιστοριογραφίας. Σε αντίθεση με τον 20ό, που με τους διχασμούς και τους εμφυλίους του εξακολουθεί να προσελκύει –σχεδόν να μονοπωλεί– το ενδιαφέρον των νεότερων ιστορικών, ο 19ος –αν εξαιρέσει κανείς ορισμένες σημαντικές αλλά ευάριθμες εργασίες– δεν συγκινεί, δεν «παθιάζει». Διότι, κατά το κοινώς λεγόμενο, θεωρείται «ομαλή» περίοδος, η οποία με την «κανονικότητά» της δεν προκαλεί, ούτε διεγείρει. Και τούτο, παρότι από το 1864 ως το Γουδί τέθηκαν οι βάσεις και διαμορφώθηκαν, για καλό και για κακό, μερικά από τα μονιμότερα χαρακτηριστικά του νεοελληνικού κράτους, αρκετά από τα οποία –όπως, για παράδειγμα, η μακρόχρονη κοινοβουλευτική μας παράδοση– επηρεάζουν σπουδαίες πτυχές της σημερινής πορείας της χώρας μας πολύ βαθύτερα από όσο οι κρίσεις του 20ού αιώνα.

Ο Λευτέρης Καντζίνος στο βιβλίο του ασχολείται με την περίοδο 1860-1880, που είναι πλήρης σημαντικών εσωτερικών πολιτικών εξελίξεων, αλλά και διπλωματικών γεγονότων. Ξεκινά από την έξωση του Όθωνα από την Ελλάδα, μετά τις άστοχες διεθνείς διπλωματικές ενέργειές του στην απέλπιδα προσπάθειά του να βάλει σε εφαρμογή το σχέδιο της Μεγάλης Ιδέας, δηλαδή την ένταξη των περιοχών και των πληθυσμών που θεωρούσε ότι ανήκαν στον εθνικό κορμό με κριτήριο την ιστορική παρακαταθήκη, την έλευση νέας δυναστείας από τη Δανία, που θα συνδέσει τη μοίρα της με εκείνη της επέκτασης του ελληνικού κράτους, αλλά και από τις μεγάλες διπλωματικές επιτυχίες με την αναίμακτη ενσωμάτωση των Ιονίων Νήσων και της Θεσσαλίας. Αυτή η χωρίς πολεμικές συρράξεις γεωγραφική επέκταση του νεοπαγούς ελληνικού κράτους αποτελεί από μόνη της ένα ορόσημο. Παράλληλα, εξετάζονται η διπλωματική συγκρότηση και η διάρθρωση των διπλωματικών σχέσεων του νέου ελληνικού κράτους και η εξέλιξή τους.

Στο εσωτερικό πολιτικό μέτωπο, η περίοδος 1860-1880 θεωρείται ως εκείνη της «κινούμενης άμμου» της Α’ Βασιλευομένης Δημοκρατίας –ειδικά το 1862-1875, όταν οι κυβερνήσεις είχαν διάρκεια ζωής από μερικές ημέρες έως λίγους μήνες, οι πολιτικές σχέσεις βασίζονταν στα ανθρωποδίκτυα, στους οικογενειακούς δεσμούς και στις γεωγραφικές καταβολές– και είναι ιδιαίτερα σημαντική, αφού μεταβάλλει τον χαρακτήρα του νέου κράτους. Η θέσπιση του Συντάγματος του 1864 σηματοδότησε τη μετάβαση από τη μοναρχική Αρχή στη Δημοκρατική Αρχή, καθώς καθιερωνόταν η αρχή της λαϊκής κυριαρχίας.

{jb_quote}Μια μικρογραφία όλων των αντινομιών του νεοσύστατου Ελληνικού Βασιλείου.{/jb_quote}

Πρόκειται για μια εποχή που οι πολιτικοί δεν είχαν πολιτικό πρόγραμμα, κάτι που θα ήταν δεσμευτικό σε περίπτωση εκλογής τους, το εκλογικό σύστημα ήταν απροσμέτρητα επισφαλές, επειδή οι περισσότεροι Έλληνες ήταν αγράμματοι, η ψηφοφορία γινόταν με πολύχρωμα σφαιρίδια σε πολλαπλές κάλπες, η βία και η νοθεία ήταν δεδομένες, με δολοφονίες πολιτικών, πλείστες ακυρώσεις εκλεγμένων βουλευτών, ψήφο νεκρών και νηπίων, κ.λπ. Το αποτέλεσμα όλων αυτών είναι οι κυβερνήσεις να έχουν διάρκεια ελάχιστων ημερών, με τις αναμενόμενες συνέπειες.

Η έρευνα του Καντζίνου αναδεικνύει και δύο μεγάλα ζητήματα της εξωτερικής πολιτικής: το ανατολικό ζήτημα και τον σλαβικό κίνδυνο, δύο μέτωπα που εγκαινιάζουν την εποχή εκείνη, ως αποτέλεσμα της σταδιακής και όχι άμεσης αποψίλωσης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, αλλά και της ανάγκης του νεοπαγούς ελληνικού κράτους να υλοποιήσει τη Μεγάλη Ιδέα. Το έκτο και μεγαλύτερο κεφάλαιο του βιβλίου, που αφορά αποκλειστικά το έτος 1877, ξεκινά με τον εθνοφυλετισμό στο Άγιο Όρος και συνεχίζει με το διπλωματικό παρασκήνιο που προηγήθηκε του Ρωσοτουρκικού πολέμου. Περιγράφονται επίσης ο τρόπος της ρωσικής προπαγάνδας στη Μεγάλη Βρετανία, καθώς και η εικόνα που είχαν σχηματίσει οι Ευρωπαίοι για τους Νεοέλληνες. Στο ίδιο κεφάλαιο εξετάζονται η νέα κυβερνητική αστάθεια και τα πολιτικά σκάνδαλα που έπληξαν την Ελλάδα την πλέον κρίσιμη χρονική στιγμή για το μέλλον του ελληνισμού στα Βαλκάνια.

Το βιβλίο Από τον Όθωνα στον Χαρίλαο Τρικούπη, γραμμένο με πλήρη και εμπεριστατωμένη ανάλυση, ενδελεχή κριτική αξιολόγηση και αξιοποίηση πηγών, ξεφεύγει από το πλαίσιο μιας ιστορικής έρευνας. Ο συγγραφέας κατορθώνει να βάλει τον αναγνώστη στο κλίμα μιας φτωχής, υπανάπτυκτης χώρας που μετασχηματίζεται διαρκώς (μεγαλώνοντας απότομα το 1864 με την προσάρτηση των Ιονίων Νήσων και το 1881 με την προσάρτηση της Θεσσαλίας), χωρίς όμως να έχει τις βάσεις (υποδομές, ιδέες) αλλά ούτε τη διάθεση να εξευρωπαϊστεί.

Το βιβλίο του Λευτέρη Καντζίνου αποτελεί μια μικρογραφία όλων των αντινομιών του νεοσύστατου Ελληνικού Βασιλείου.

[Ο Διονύσης Ν. Μουσμούτης είναι συγγραφέας, εκδότης-διευθυντής του περιοδικού Ιστορία Εικονογραφημένη.]

Από τον Όθωνα στον Χαρίλαο Τρικούπη
Παραλειπόμενα και μυστική διπλωματία στην Ελλάδα του 19ου αιώνα
Λευτέρης Καντζίνος
Πρόλογος: Στέφανος Καβαλλιεράκης
Εκδόσεις Μεταίχμιο
432 σελ.
ISBN 978-618-03-3972-7
Τιμή €18,80