Κώστας Χατζηαντωνίου: «Αγκριτζέντο»

22:44 19/9/2024 - Πηγή: Diastixo

Ας προσπαθήσουμε να προσεγγίσουμε το συγκεκριμένο έργο από τα τελείως πρακτικά θέματα που το χαρακτηρίζουν. Κατ’ αρχάς, είναι δομημένο σε είκοσι κεφάλαια, καθένα εκ των οποίων αποτελείται από είκοσι (αυστηρά) σελίδες, προκειμένου να συγκροτηθεί το σώμα των τετρακοσίων σελίδων. Ο συγγραφέας επισκέφτηκε τη Σικελία το 2008, όταν είχε ολοκληρώσει την πρώτη γραφή του μυθιστορήματος, μυθιστόρημα το οποίο εκδόθηκε πρώτη φορά το 2009 και τιμήθηκε με το Ευρωπαϊκό Βραβείο Λογοτεχνίας. Άρα, η οριστική μορφή

του σίγουρα έγινε ανάμεσα στις δύο ημερομηνίες. Ουσιαστικά έχουμε δύο μυθιστορήματα, ένα σύγχρονο και ένα –θα έλεγα– ιστορικό, μια πραγματεία δηλαδή που αφορά τη ζωή του φιλοσόφου και ποιητή Εμπεδοκλή, ο οποίος γεννήθηκε, έζησε και πέθανε στη Σικελία, με καταγωγή από τον Ακράγαντα. Ο γιατρός και φιλόσοφος Παυσανίας, η κόρη του, Ισαβέλλα, ο Έλληνας Λίνος, ο τρομοκράτης Γκαετάνο, οι φίλοι του Παυσανία, σινιόρ Λουίτζι και Δον Τζουζέπε, ο αδερφός του, Ρουτζέρο, η φίλη της Ισαβέλλας και του Γκαετάνο, Χριστίνα, ο νεαρός Φράνκο και η οικογένειά του, η φίλη του και οι φίλοι του (όλοι φανταστικοί χαρακτήρες, οι οποίοι και εξυφαίνουν την ανάγνωση, την πλοκή και τη δομή του κειμένου) εμπλέκονται με τρομερή ικανότητα από συγγραφικής πλευράς, έτσι ώστε μέσω αυτών να αναδεικνύεται η ιστορία του Αγκριτζέντο αλλά και του Παλέρμο, της Μεσσήνης, της Κατάνιας, της Αίτνας, ολόκληρης δηλαδή της Σικελίας. Ανάλογα με το πρόσωπο στο οποίο ο συγγραφέας στρέφει την προσοχή του, υπάρχει ουσιαστικά μια ανατομία, μια τοπική χαρτογράφηση των παραπάνω πόλεων, όπου ονόματα προσώπων, δρόμων, πλατειών, ναών, μουσείων, τοποθεσιών, στεκιών, ιστορικών κεφαλαίων και ό,τι άλλο έχει αξία να επισκεφτεί σε αυτές κανείς, παίρνουν χαρακτήρα καταιγίδας, είναι απίστευτα μεγάλη η αναφορά – και αυτό οφείλεται φυσικά στην προσωπική προσέγγιση του συγγραφέα στους χώρους, κανένας οδηγός και κανένα διαδίκτυο δεν θα του έδιναν τόσες πληροφορίες και, το κυριότερο, τρόπους που σφραγίζονται μέσα στο βιβλίο.

Στο άλλο κομμάτι του βιβλίου, το οποίο σφηνώνεται στο μεγαλύτερο σε έκταση, ο γιατρός Παυσανίας γράφει για τον Εμπεδοκλή (και όχι μόνο), για το γεγονός ότι δεν διασώθηκε σχεδόν τίποτα από το έργο του πλην ελαχίστων πονημάτων που περιέσωσαν οι προσωκρατικοί, για τη δυσφορία του για τον Σωκράτη και τους ορθολογιστές, για τους τυράννους που διοίκησαν τις γύρω περιοχές στα χρόνια του Εμπεδοκλή, για τους Ρόδιους και τους Κρητικούς που πρωτοκατοίκησαν τον χώρο (είχαν προηγηθεί οι Χαλκιδείς) παραθέτοντας πολλά ονόματα (αυτό αληθινά είναι ευθύνη του αναγνώστη, να συγκρατήσει δηλαδή πληθώρα ονομάτων τόσο της μυθολογίας όσο και της προϊστορίας, αλλά και της ιστορίας της αρχαίας Ελλάδος), εν κατακλείδι, με τρόπο φιλοσοφικό –σίγουρα το μυθιστόρημα είναι κατά βάση φιλοσοφικό, άσχετα αν η κριτική πένα ψάχνει άλλες διεξόδους για να βάλει τον αναγνώστη στο ψαχνό–, γράφοντας θα λέγαμε μια πραγματεία προκειμένου να αναδείξει το ύφος και το ηθικό ανάστημα του Εμπεδοκλή, ο οποίος δεν καταδέχτηκε τιμές, υπήρξε μετριόφρων παρά το τεράστιο νοητικό εκτόπισμα και επίπεδο, και φυσικά πέθανε όπως μόνο οι μεγάλοι όλων των εποχών επιλέγουν.

{jb_quote} Μια γλώσσα παλαιότερων εποχών σε σύγχρονη έκδοση, με τέλεια φιλοσοφική –αλλά και φιλολογική– υφή. {/jb_quote}

Στην κατεξοχήν συγγραφική πλευρά και πλοκή (θα περιοριστούμε στα απολύτως αναγκαία, γιατί η εξέλιξη είναι σε ανάπτυξη και δεν θα ήθελα να χαλάσω τη μαγεία του έργου), ο Γκαετάνο, ένας διανοούμενος τρομοκράτης, κρύβεται σε ένα σπίτι του Αγκριτζέντο, πράγμα που γνωρίζουν σχεδόν όλοι πλην της Ισαβέλλας, του Λίνου και της φίλης της, Χριστίνας. Η Ισαβέλλα έρχεται στο πατρικό της με μπαγάζια τη ζωγραφική της τέχνη, ενώ από τη Ρόδο ξεκινά ο Λίνος, φθάνοντας ως τον Ακράγαντα και την παλιά του αγαπημένη. Ο Ρουτζέρο έρχεται να φυγαδεύσει τον Γκαετάνο σε άλλο κρησφύγετο, οι καραμπινιέροι έχουν υποψίες, ενώ ο νεαρός Φράνκο δεν θα καταφέρει να κερδίσει τα χρήματα που του υποσχέθηκαν, καθώς ο Γκαετάνο έχει άλλη άποψη. Η υγεία του Παυσανία επιδεινώνεται κατακόρυφα, καταφέρνει όμως να ολοκληρώσει το έργο του για την ιστορία του Ακράγαντα και του Εμπεδοκλή. Η Ισαβέλλα με τον Λίνο ανταλλάσσουν σώματα και ψυχές, θυμικό και καθημερινότητα. Η έξοδος του βιβλίου με τον θάνατο και την κηδεία σαφέστατα έχει σημάδια καθαρά ελληνικής τελετής, αφού όχι μόνο ο εκλιπών αλλά όλοι σε αυτόν τον τόπο αισθάνονται Έλληνες. Ο συγγραφέας Κώστας Χατζηαντωνίου με απαράμιλλο τρόπο, με απίστευτα μεγάλη συγκομιδή λεπτομερειών, που μπορεί να εμφανίζει συχνά μέσα από αγάπη και πάθος για τον τόπο που κάποτε ονομαζόταν Μεγάλη Ελλάδα, με φιλοσοφική μέθοδο η οποία και κατακλύζει ολόκληρο το έργο, με προσμονή μιας αμιγούς αναγνωστικής ταύτισης και με τη μεγαλειώδη παράθεση αυτών των ονομάτων, που δείχνουν όχι απλώς πληροφορία αλλά, πολύ περισσότερο, βίωμα γνώσης, πετυχαίνει να γράψει ένα μυθιστόρημα που αποτελεί ό,τι το καλύτερο της τελευταίας εικοσαετίας και συγκρίνεται μόνο με τις Ακυβέρνητες πολιτείες του Στρατή Τσίρκα, έργο δηλαδή που ξεφεύγει από τα σύνορα τα δικά μας και απευθύνεται στην ανθρωπότητα.

Ο Κώστας Χατζηαντωνίου δεν είναι ένας τυχαίος συγγραφέας, το αντίθετο, έχει στο ενεργητικό του σειρά από μυθιστορήματα αλλά και δοκίμια, τα οποία είναι το ίδιο συναρπαστικά. Το Αγκριτζέντο βέβαια αποτελεί την κορωνίδα μέχρι στιγμής στο έργο του, έως την επομένη, και φυσικά η απόφαση για την επανακυκλοφορία του, με νέα επιμέλεια, ασφαλώς και ήταν μια πολύ θετική σκέψη. Ενώ για να πούμε κάτι για την τεχνική εκφοράς, τη δομή δηλαδή του κειμένου, η ατμόσφαιρα είναι βαριά, καθώς ακόμη και η ένωση δύο ανθρώπων γίνεται με τρόπο μυθοποιητικό. Είναι μια ατμόσφαιρα η οποία, σαγηνευτική όσο τίποτα, βυθίζει τον αναγνώστη σε περισυλλογή, σε σκηνικό μοναξιάς, σε ψυχολογική ένταση, σε ιστορική αυτοαναφορά, σε πεζολογική ευταξία. Σύμμαχος αυτής της ατμόσφαιρας το ύφος, σοβαρό, ανεξίτηλο, σημαντικό, χωρίς την παραμικρή σατιρική διάθεση, χωρίς την παραμικρή χιουμοριστική εκδοχή. Η γλώσσα απόκοσμη, γνήσια, δύσκολη στην πρόσληψη μέχρις ότου βρει κανείς τον βηματισμό και του έργου αλλά και τον δικό του, μια γλώσσα παλαιότερων εποχών σε σύγχρονη έκδοση, με τέλεια φιλοσοφική –αλλά και φιλολογική– υφή, θέλοντας να στείλει τον δέκτη ξανά πίσω για να αφουγκραστεί το τι διάβασε πριν από λίγο, εν κατακλείδι μια τεχνική γραφής η οποία δεν αφήνει το ελάχιστο ανερμήνευτο επεισόδιο, δεν αφήνει τίποτα να πέσει κάτω και κλειδώνει την ιστορία (όταν πλησιάσει κάποιος προς το τέλος θα αναλογιστεί το τι λέμε) με όσο πιο δυνατή φωνή για τον μεγάλο Έρωτα και τον Θάνατο. Κλείνοντας οφείλω –όπως κάνω πάντα, όταν μιλώ για ένα συγκλονιστικό βιβλίο– να πω πως παίρνουμε άμεσα το βιβλίο, προφανώς μυθιστόρημα, το οποίο όταν το τελειώσουμε, θα μας μείνει για πάντα αξέχαστο.

Αγκριτζέντο
Νέα έκδοση, επιμελημένη
Κώστας Χατζηαντωνίου
Εκδόσεις Καστανιώτη
400 σελ.
ISBN 978-960-03-7277-9
Τιμή €18,00