Σάββας Σαββόπουλος: συνέντευξη στη Ράνια Μπουμπουρή

22:44 19/9/2024 - Πηγή: Diastixo

Ο Σάββας Σαββόπουλος είναι ψυχίατρος-ψυχαναλυτής, διδάσκων ψυχαναλυτής της Ελληνικής Ψυχαναλυτικής Εταιρείας και μέλος της ∆ιεθνούς Ψυχαναλυτικής Ένωσης. Είναι επίσης ιδρυτικό μέλος της Ελληνικής Ψυχοσωματικής Εταιρείας και μέλος του Ινστιτούτου Ψυχοσωματικής του Παρισιού, καθώς και διδάκτωρ της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου της Γενεύης. Βιβλία και άρθρα του σχετικά με την εργασία του έχουν δημοσιευτεί στα ελληνικά και σε άλλες γλώσσες. Το βιβλίο του Εμείς και η ψυχή μας: Όλα όσα θα θέλατε να ρωτήσετε έναν ψυχίατρο-ψυχαναλυτή – μια συζήτηση με τον Κώστα Γιαννακίδη,

που κυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις Παπαδόπουλος πέρυσι, διανύει πλέον τη 16η χιλιάδα κυκλοφορίας του. Ο Σάββας Σαββόπουλος είναι ο επιστημονικός υπεύθυνος της ημερίδας «Γιατί αρρωσταίνουμε; Ψυχοσωματικές προσεγγίσεις», που διοργανώνεται από τις Εκδόσεις Παπαδόπουλος και θα πραγματοποιηθεί το Σάββατο 28 Σεπτεμβρίου στο Μητροπολιτικό Κολλέγιο με ελεύθερη είσοδο.

«Η δυστυχία και η αρρώστια είναι οι πιο εμπνευσμένοι δάσκαλοι», γράφετε στο βιβλίο Εμείς και η ψυχή μας. Θέλετε να μας εξηγήσετε το γιατί;

Η δυστυχία και η αρρώστια συχνά εμφανίζονται όταν το άτομο αδυνατεί να διαχειριστεί τις σχέσεις με το περιβάλλον και τον εαυτό του, τις εσωτερικές ανάγκες και επιθυμίες. Η δυστυχία και η αρρώστια αποτελούν εκδηλώσεις μιας υπαρξιακής κρίσης, η οποία κομίζει ένα μήνυμα που θα πρέπει να αποκωδικοποιηθεί· ότι το άτομο θα πρέπει να σκεφτεί τι προκάλεσε αυτές τις καταστάσεις. Τι του συνέβη, ποιες παραλείψεις και παθογόνες επαναλήψεις το οδήγησαν σε επώδυνες καταστάσεις και αδιέξοδα. Τη λέξη «κρίση» τη συναντάμε ήδη στον Όμηρο, έχει την έννοια του διαλέγω, διακρίνω το καλό από το κακό, δια-κρίνω κάτι σε ένα φαινόμενο, σε ένα όνειρο. Καλείται λοιπόν το άτομο να επεξεργαστεί τις νοσηρές διαδικασίες και συμπεριφορές που το οδηγούν σε υπαρξιακά αδιέξοδα και –χρησιμοποιώντας την κρίση του– να βρει νέους τρόπους να σκεφτεί τον εαυτό του και να υπάρξει διαφορετικά. Οι επώδυνες καταστάσεις που βιώνουμε αποτελούν και ευκαιρίες για να ξαναδούμε διαφορετικά το μέσα και το έξω μας. Να σκεφτούμε και να αισθανθούμε διαφορετικά απ’ ό,τι στο παρελθόν αυτά που συμβαίνουν, έτσι έστω να μην επαναλαμβάνουμε αδιέξοδα που μας οδηγούν στο μονοπάτι της αρρώστιας. Υπό αυτή την έννοια η δυστυχία και η αρρώστια είναι απόμακροι, σιωπηλοί δάσκαλοι, που όταν μπορέσουμε να τους προσεγγίσουμε με διαύγεια ίσως μπορούν να γίνουν και εμπνευσμένοι.

Γνωρίζουμε ότι κάποιος άνθρωπος που ταλαιπωρείται ψυχικά, μπορεί να εμφανίσει καρκίνο ή ένα αυτοάνοσο αντί μιας ψυχικής διαταραχής. Πόσο κοντά είμαστε στο να κατανοήσουμε το πώς συμβαίνει αυτό;

Από τη δεκαετία του 1950 δημοσιεύονται έρευνες που συσχετίζουν την εκδήλωση μιας εξελικτικής νόσου, σαν αυτές στις οποίες αναφέρεστε, με πρώιμα και ύστερα τραύματα, με χρόνιο άγχος, χρόνια κατάθλιψη, έντονο στρες, με τη συμμόρφωση του ατόμου στις επιταγές του περιβάλλοντος αγνοώντας τις δικές του ανάγκες και επιθυμίες. Σε νευροφυσιολογικό και νευροβιολογικό επίπεδο έχει διερευνηθεί το με ποιον τρόπο η φυσικοχημεία του στρες επηρεάζει ορισμένες σωματικές λειτουργίες. Ωστόσο, ακόμα δεν έχει αποκρυπτογραφηθεί το με ποιον τρόπο ακριβώς πραγματοποιείται το άλμα από το σωματικό φαινόμενο στη νόσο. Γιατί αρρωσταίνουμε από την Α νόσο κι όχι από τη Β; Γιατί αρρωσταίνει ένας που ζει σε συγκεκριμένες συνθήκες κι όχι κάποιος άλλος που ζει στις ίδιες συνθήκες; Καλές υποθέσεις εργασίας γι’ αυτή τη σχέση έχουμε. Την εξίσωση δεν έχουμε λύσει.

Πόσο σημαντική είναι για την ψυχοσωματική υγεία ενός ανθρώπου η παιδική του ηλικία;

Πλήθος μελετών έδειξαν ότι, εάν η αναπτυξιακή πορεία του παιδιού είναι ομαλή, με καλή πλαισίωση από τους γονείς του, οριοθέτηση και ενθάρρυνση να αυτονομηθεί ως πρόσωπο, αποτελούν πρόκριμα για μια καλή ψυχική και σωματική υγεία στο μέλλον. Αντιθέτως, ολέθρια συμβάντα που σημαδεύουν πρώιμα το σώμα ή την ψυχή του παιδιού, όπως η απώλεια κάποιου αγαπημένου που το φρόντιζε, η κακομεταχείριση, η παραμέληση, σοβαρά ατυχήματα που προκαλούν αναπηρίες κ.λπ. προκαλούν ελλείμματα στην ψυχική οργάνωση και λειτουργία, κάτι που ενδέχεται να οδηγήσει σε κατάθλιψη, απελπισία, μαρασμό, καταστάσεις που ευνοούν την εμφάνιση σοβαρών νόσων ήδη από την παιδική ηλικία. Και αυτό να μη συμβεί, όταν αργότερα, στην ενήλικη ζωή, προκύψουν τραυματικές καταστάσεις, αυτές μπορεί να ανακινήσουν τα πρώιμα τραύματα, προκαλώντας μια ψυχική αποδιοργάνωση –δίκην αλυσιδωτής αντίδρασης– που αναπόφευκτα θα οδηγήσει σε κάποια σωματοποίηση.

{jb_quote}Η δυστυχία και η αρρώστια είναι απόμακροι, σιωπηλοί δάσκαλοι, που όταν μπορέσουμε να τους προσεγγίσουμε με διαύγεια ίσως μπορούν να γίνουν και εμπνευσμένοι.{/jb_quote}

«Υπάρχουν κάποιες “κρύπτες” στον ψυχισμό, στις οποίες κρύβονται οι πληγωμένοι πρόγονοι με τα τραύματα, τα πένθη τα οποία δεν έχουν μεταβολιστεί από εκείνους και έτσι μπορεί να εκδηλωθούν απρόσμενα σ’ εμάς», έχετε γράψει. Πέρα από τα τραύματα της παιδικής μας ηλικίας, λοιπόν, μπορεί να χρειαστεί να πάμε ακόμα πιο πίσω στο παρελθόν, αναζητώντας την αιτία για κάποιο πρόβλημά μας;

Εδώ αναφέρεστε στα διαγενεακά τραύματα, όπου παλιές τραυματικές καταστάσεις και οι δραματικές επιπτώσεις τους μεταβιβάζονται από μια προηγούμενη γενιά στην επόμενη ή ακόμα και σε επόμενες, μέσα από τη διακίνηση ασυνείδητων φαντασιώσεων, οι οποίες ευνοούν ασυνείδητες ταυτίσεις με τον πρόγονο-θύμα. Αυτή η διαδικασία ευνοείται αν το παλιό τραύμα, συνήθως επώδυνη απώλεια, δεν έχει μιληθεί στην οικογένεια, δεν έχουν εκφραστεί τα αντίστοιχα συναισθήματα, δηλαδή δεν πενθήθηκε το πρόσωπο που χάθηκε, κι αυτό γιατί κάτι τέτοιο δεν μπορούσε να συμβεί – για διάφορους λόγους (π.χ. ντροπή, εθνικές ή πολιτικές διώξεις, κ.λπ.). Έτσι ο νεκρός θα μπει σε αυτή την «κρύπτη», εκεί ασυνείδητα θα ενσωματωθεί από το άτομο, το οποίο δεν ζει τη δική του ζωή, δεν αναζητά τις επιθυμίες του, ζει τη ζωή ενός νεκρού. Η ασυνείδητη φαντασίωση που το κατοικεί, το αλλοτριώνει και του επιβάλλει να ζήσει, να υποφέρει, να δημιουργήσει ή και να πεθάνει στο όνομα κάποιου άλλου. Και αυτό το αγνοεί.

Πόσο άγχος έχουν προσθέσει στην καθημερινότητά μας τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης;

Το άγχος που μπορεί να προκληθεί από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι ανάλογο της επένδυσης που κάνουμε σε αυτά. Δηλαδή κατά πόσο τους επιτρέπουμε να διεισδύουν στην καθημερινότητά μας και να μας ξεστρατίζουν. Αν συνομιλητές σου, παρέα σου γίνονται οι ψηφιακοί φίλοι, αν η εικονική πραγματικότητα αναπληρώνει την καθημερινότητα του ατόμου στην κοινότητα, τότε η πραγματική ζωή, η σκέψη του συρρικνώνεται και το άτομο γίνεται έρμαιο ιδεών που διακινούνται στο διαδίκτυο –συχνά fake news– που άθελά του το αλλοτριώνουν. Κάποιες εργασίες έδειξαν ότι ακόμα και οι άλλες αισθήσεις πλην της όρασης και της ακοής περιορίζονται, γιατί δεν χρησιμοποιούνται. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, αν τα αφήσεις να εισβάλουν μέσα σου, είναι πανίσχυρα όργανα χειραγώγησης και μάλιστα σου δίνουν και την ψευδαίσθηση ότι εσύ τα χειραγωγείς, είναι ένας κόσμος που σε ωθεί να μάθεις να ζεις όλο και πιο πολύ σε μια μηχανιστική σκέψη που οδηγεί σε μία στείρα επανάληψη. Πρόκειται για μέσα που ξεπερνούν σε δύναμη τον καθένα μας και πολύ εύκολα μπορεί να συντρίψουν την αυτόνομη σκέψη μας, αν τους το επιτρέψουμε. Ουσιαστικά η ζωή που μας ωθούν να κάνουμε τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι μια ζωή συμμόρφωσης σ’ αυτό που διακινούν – και βαθιά μέσα μας ξέρουμε ότι αυτό δεν είναι ζωή. Το ότι αφηνόμαστε σε κάτι τελικά εντελώς φανταστικό, ουτοπικό, βίαιο, καταστροφικό, ωμά σεξουαλικό, που όλο και πιο πολύ μπορεί να μας τρομάξει, έχει συνέπειες. Δεν είναι τυχαίο ότι η γενιά Ζ που χρησιμοποιεί συχνά αυτά τα μέσα –σύμφωνα με πολλές έρευνες– εμφανίζει υψηλά ποσοστά διαταραχών του συναισθήματος (άγχος, κατάθλιψη) κ.λπ.

Κρίσεις πανικού: Τι τις προκαλεί; Είναι εύκολο να αντιμετωπιστούν; Μπορούν να έχουν κάποια μόνιμη επίπτωση στην υγεία μας;

Οι κρίσεις πανικού είναι συχνή διαταραχή και συμβαίνουν, κάτω από ορισμένες στρεσογόνες ή τραυματικές συνθήκες, όταν θίγονται, ασυνείδητα, πλευρές του εαυτού που είναι ευάλωτες, πληγωμένες και το άτομο εμφανίζεται αδύναμο να τις διαχειριστεί. Μοιάζει τότε να σταματάει η λειτουργία της σκέψης και το κενό έρχεται να γεμίσει ο πανικός. Οι κρίσεις πανικού έχουν συσχετιστεί με απώλειες, το άγχος αποχωρισμού και τη δυσκολία του ατόμου να αυτονομηθεί ψυχικά ή με μεγάλο στρες στον εργασιακό χώρο. Συχνά λέγεται ότι είναι εύκολο να αντιμετωπιστούν, γιατί συνήθως ανταποκρίνονται καλά στη χορήγηση αντικαταθλιπτικών. Ωστόσο, θα πρέπει να γίνει μια ψυχοθεραπευτική εργασία ούτως ώστε το άτομο να καταλάβει για ποιους λόγους συμβαίνει αυτή η διαταραχή και μέσα από ποιες ψυχικές διαδικασίες, ώστε να μπορεί να ξεπεραστεί με δικά του μέσα αυτό το πρόβλημα. Εάν δεν ακολουθηθεί αυτή η ψυχοθεραπευτική διαδικασία, το άτομο ενδέχεται να χρειαστεί χρόνια φαρμακευτική αγωγή και να μην καταλάβει γιατί ακόμα και τότε μπορεί να νιώσει τον «πανικό του πανικού». Αν όμως αντιμετωπιστεί θεραπευτικά αυτή η κατάσταση, το άτομο έχει την ευκαιρία να εμπλουτίσει και να ισχυροποιήσει τον εαυτό του. Έχει την ευκαιρία να αυτονομηθεί υπαρξιακά, να γίνει δηλαδή αυτό που δυνητικά μπορεί να είναι.

{jb_quote}Η ζωή που μας ωθούν να κάνουμε τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι μια ζωή συμμόρφωσης σ’ αυτό που διακινούν – και βαθιά μέσα μας ξέρουμε ότι αυτό δεν είναι ζωή.{/jb_quote}

Πώς μπορούμε να αποφύγουμε τις αρνητικές ψυχοσωματικές επιπτώσεις που έχει πάνω μας μια συνθήκη την οποία δεν μπορούμε να ελέγξουμε σε μεγάλο βαθμό, όπως είναι λ.χ. η εργασία μας;

Οι αρνητικές ψυχοσωματικές επιπτώσεις συνήθως προκύπτουν από τον συνδυασμό δυο παραγόντων: α) μια τραυματική ή σημαντικά στρεσογόνο κατάσταση που ταλανίζει το άτομο και β) τον ψυχισμό του ατόμου, δηλαδή το κατά πόσο μπορεί να διαχειριστεί αντίξοες καταστάσεις. Όταν δεν μπορούμε να ελέγξουμε τις εξωτερικές συνθήκες, το βάρος μετατοπίζεται κυρίως στο σθένος του Εγώ και τις προσαρμοστικές του δυνατότητες. Όμως και ο πιο δυνατός ψυχισμός αντέχει μέχρι ενός σημείου. Αυτό το σημείο θα πρέπει να είναι σαφές στον καθένα και δεν θα πρέπει να το υπερβεί. Π.χ. αν ο εργασιακός χώρος είναι κακοποιητικός και είναι ανέφικτο να βελτιωθούν οι συνθήκες, τότε το άτομο θα πρέπει να προστατευτεί, ακόμα και εγκαταλείποντας την πηγή στρες, υποτίμησης, κακοποίησης που το καταστρέφει. Σίγουρα σε κάποια άλλη δουλειά θα είναι καλύτερα.

«Γιατί αρρωσταίνουμε; Ψυχοσωματικές προσεγγίσεις» είναι ο τίτλος της ημερίδας που θα πραγματοποιηθεί στις 28 Σεπτεμβρίου. Ποιοι/-ες συμμετέχουν και τι περιλαμβάνει το πρόγραμμα των ομιλιών;

Την ημερίδα διοργανώνουν οι Εκδόσεις Παπαδόπουλος και θα συντονίζει ο δημοσιογράφος Κώστας Γιαννακίδης. Θα μας τιμήσουν με παρεμβάσεις τους σημαντικοί επιστήμονες που ο καθένας, στον τομέα του, έχει διαπρέψει. Όλοι έχουν ασχοληθεί με τη σχέση σώματος-ψυχισμού. Ο ακαδημαϊκός, καθηγητής Γεώργιος Χρούσος θα μιλήσει για τους τρόπους με τους οποίους η επιστήμη του στρες μπορεί να συμβάλει στην προαγωγή της υγείας στον σύγχρονο άνθρωπο. Η ψυχολόγος-ψυχαναλύτρια Μερόπη Μιχαλέλη θα αναφερθεί στην καθοριστική σημασία που έχουν οι πρώιμες εμπειρίες στην εγκυμοσύνη και τα δύο πρώτα χρόνια της ζωής στην ψυχοσωματική ανάπτυξη-εξέλιξη του ανθρώπου. Ο ψυχίατρος-ψυχαναλυτής Αθανάσιος Αλεξανδρίδης θα αναφερθεί στον πολυδύναμο χαρακτήρα του σωματικού συμπτώματος. Η καρδιολόγος Άννα Δαγρέ θα αναδείξει πώς το άγχος επηρεάζει την υγεία της καρδιάς. Ο καθηγητής Ψυχιατρικής Γιάννης Ζέρβας θα μιλήσει για τη σχέση ανάμεσα στην ψυχοσωματική ιατρική και τη διασυνδετική ψυχιατρική, η οποία είναι τόσο απαραίτητη στη λειτουργία ενός γενικού νοσοκομείου. Και, τέλος, θα αναφερθώ κι εγώ στις σύγχρονες προκλήσεις της ψυχαναλυτικής ψυχοσωματικής.

Εμείς και η ψυχή μας
Όλα όσα θα θέλατε να ρωτήσετε έναν ψυχίατρο-ψυχαναλυτή
Σάββας Σαββόπουλος
μια συζήτηση με τον Κώστα Γιαννακίδη
Εκδόσεις Παπαδόπουλος
340 σελ.
ISBN 978-960-484-899-7
Τιμή €19,99