Αριστοτέλης Αναγνώστου: «Οι Ρωμαίοι ποιητές και συγγραφείς»

07:40 10/8/2024 - Πηγή: Diastixo

Ο καημός του βιβλίου είναι μεγάλος, της μάθησης μεγαλύτερος και της καταγραφής της, ό,τι γράφεται μόνο δεν χάνεται, μέγιστος. Όπως λέει και ο ποιητής, «για να γυρίσει ο ήλιος θέλει δουλειά πολλή», και ο Αριστοτέλης Αναγνώστου έχει συμπυκνώσει αιώνες μέσα στην ωραία ζωή του για να συγκεντρώσει όλον αυτό τον θησαυρό στον τόμο με τον λιτό, απλώς περιγραφικό, συντομογραφικό θα λέγαμε, τίτλο Οι Ρωμαίοι ποιητές και συγγραφείς. Απολύτως προσδιοριστικός, ωστόσο· όμως, καθόλου δεν πάει ο νους

του αναγνώστη σε τι αναγνωστική περιπέτεια μπαίνει με το που παίρνει το βιβλίο στα χέρια του.

Κατ’ αρχάς, πρέπει να πούμε πως ο συγγραφέας είναι πτυχιούχος της Φιλοσοφικής Σχολής της Θεσσαλονίκης, όπου σπούδασε Κλασική φιλολογία, είναι διδάκτορας Παπυρολογίας στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο, δίδαξε στο 1ο Πειραματικό Λύκειο Αθήνας και Νομική παπυρολογία στο Μεταπτυχιακό Τμήμα του Παντείου Πανεπιστημίου. Το διδακτορικό του αφορά Τα δημόσια αρχεία στη ρωμαϊκή Αίγυπτο. Έγραψε επίσης και το βιβλίο Έργα και ποιητές του αρχαίου ελληνικού θεάτρου. Τα τεκμήρια τούτα αποτελούν την προϋπόθεση για ό,τι θα ακολουθήσει στον βαρύ τόμο των 500 σελίδων του. Ακριβώς ό,τι λέει ο τίτλος αλλά με όλες, και τις πιο μικρές, λεπτομέρειες. Στις λεπτομέρειες κρύβονται πολλά, που αποκαλύπτουν επίσης πολλά.

Και μόνο η περιδιάβαση του πίνακα περιεχομένων αποτελεί έναν αναγνωστικό άθλο, όπου ο αναγνώστης θα δει αδρομερώς το «τι» του κάθε κεφαλαίου και θα επιλέξει: να μπει στον λαβύρινθο ακολουθώντας την κεντρική λεωφόρο ή να μπαινοβγαίνει στις παραμέτρους, για να βλέπει τα κρυμμένα μυστικά;

Ας αρχίσουμε από το μότο του Ζάουμε Καμπρέ, Confiteor, που μας επισημαίνει ότι: «Η μόνη νεκρή γλώσσα που είναι ολοζώντανη είναι τα λατινικά». Κι όμως, αυτή τη γλώσσα τη διδασκόμαστε ελάχιστα. Στη Μέση εκπαίδευση μόνο γλωσσικά και στο Πανεπιστήμιο σε πολύ περιορισμένη κλίμακα. Τα μεταφρασμένα έργα στην ελληνική γλώσσα, που θα μας έδιναν εικόνα για τον πλούτο της λατινικής παραγωγής, είναι ελάχιστα και οι μελέτες επίσης λίγες, απευθυνόμενες σε λατινιστές μόνο. Τα αίτια είναι πολλά και τα παραθέτει διεξοδικά ο συγγραφέας στον πλούσιο Πρόλογό του. Ας συνεχίσουμε με το ότι ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός, μετά ο ρωμαϊκός και η χριστιανική θρησκεία αποτελούν τους θεμέλιους λίθους του δυτικού πολιτισμού. Οι Ρωμαίοι αρχικά μιμήθηκαν τους Έλληνες, αλλά στη συνέχεια ανέδειξαν τη δική τους λογοτεχική και επιστημονική ικανότητα.

{jb_quote} Οι αρετές των Ρωμαίων –φιλοπατρία, ευσέβεια, ομόνοια, ρεαλισμός, πρακτικό και οργανωτικό πνεύμα, σύνεση, ανδρεία, πίστη στην παράδοση– αποτέλεσαν τη βάση αυτού του πολιτισμού. {/jb_quote}

Να θυμίσουμε ότι αρχικά οι Έλληνες πήγαν στη Νότιο Ιταλία και Σικελία, στη Μεγάλη Ελλάδα –4ος και 3ος αιώνας π.Χ.–, όπου μεγαλούργησαν, στη συνέχεια όμως η επεκτατική πολιτική έφερε τους Ρωμαίους στην Ελλάδα. Έτσι, όλα είναι και ελληνικά και ρωμαϊκά και ίδια και διαφορετικά. Η λατινική παραγωγή στη συνέχεια μπόλιασε όλη την Ευρώπη και, μέσω των επεκτάσεων στις άλλες ηπείρους, όλον τον κόσμο. Οι αρετές των Ρωμαίων –φιλοπατρία, ευσέβεια, ομόνοια, ρεαλισμός, πρακτικό και οργανωτικό πνεύμα, σύνεση, ανδρεία, πίστη στην παράδοση– αποτέλεσαν τη βάση αυτού του πολιτισμού.

Σταχυολογώ ό,τι από τον πλούσιο αμητό του βιβλίου μπορώ να μεταφέρω για να δείξω στον αναγνώστη τη μεγάλη σημασία του έργου: σχετικά με την αφομοίωση και την πρωτοτυπία, θα τονίσει πως οι Ρωμαίοι πήραν τους ελληνικούς μύθους «ως φιλοσοφικούς συμβολισμούς, ως λογοτεχνικές εκφράσεις, ως τρόπους προσέγγισης του μεταφυσικού και τους αξιοποίησαν στο έπακρον». Όσον αφορά τη γλώσσα, οι Ρωμαίοι επιδιώκουν την καθαρότητα, ο Κικέρων την εμπλουτίζει και την αναδεικνύει σε εκφραστικό όργανο και του πεζού και του ποιητικού λόγου, καλλιτεχνικότερη γίνεται από τον Κάτουλλο κι έπειτα και τελειοποιείται την εποχή του Αυγούστου.

Οι κατακτητές των ελληνικών περιοχών κατά κανόνα ήταν θαυμαστές του ελληνικού μεγαλείου και μετέφεραν στη Ρώμη καλλιτεχνήματα. Μάλιστα ο Αιμίλιος Παύλος, ο νικητής στη Μάχη της Πύδνας το 168 π.Χ., από τα λάφυρα της Μακεδονίας πήρε μόνο τη βασιλική βιβλιοθήκη.

Ο Οκταβιανός αναδεικνύεται σε πολιτική ιδιοφυΐα. Δεν μετονομάζει το πολίτευμα, ασκεί επιρροή στη Σύγκλητο και ο ίδιος ονομάζεται απλώς princeps, πρώτος πολίτης. Η λογοτεχνία της εποχής του γίνεται το θεμέλιο της νεότερης ευρωπαϊκής, αντιλαμβάνεται τον πολιτικό της ρόλο και δίνει ώθηση για τη δημιουργία μγαλοφυών έργων. Οι διάδοχοί του αναδείχτηκαν στα Γράμματα. Ο Καλιγούλας, αν και παρανοϊκός, ήταν εξαίρετος αυτοκράτορας, άριστος ρήτορας και εξέφραζε ορθές κρίσεις για την ανάπτυξη της λογοτεχνίας. Ο Κλαύδιος έγραψε ιστορικά έργα, ο Νέρων επίσης είχε ταλέντα και «συνέθεσε ένα τεράστιο έπος για τη ρωμαϊκή ιστορία».

Στο θέατρο έχουμε επίδραση της ελληνικής τραγωδίας στην fabula crepidata, από τo crepida που σημαίνει ελληνικό σανδάλι, και fabula palliata από το pallium που είναι το ελληνικό ιμάτιο. Στο ελληνικό θέατρο η σημασία πέφτει περισσότερο στη δράση παρά στη διαγραφή των χαρακτήρων, στο ρωμαϊκό συμβαίνει το αντίθετο, κάτι που επηρεάζεται από τη Στωική και Επικούρεια φιλοσοφία. Επιδίωξη του ρωμαϊκού θεάτρου ήταν η ανάδειξη της virtus, της ευρωστίας, γενναιότητας, ευσέβειας, ευφυΐας, αρετές με τις οποίες εξασφαλιζόταν η πολιτική σταθερότητα, η δόξα και η τιμή του προσώπου. Πρότυπό της κυρίως η ρωμαϊκή τραγωδία έχει τον Ευριπίδη.

Συγκλονιστικό είναι το κεφάλαιο που αναφέρεται στην Ιστορία. Εδώ ο συγγραφέας αναλυτικότατος, όπως και σε κάθε κεφάλαιο, θα μας μιλήσει για τον Καίσαρα, τον πρώτο ανθρωπολόγο της Ευρώπης, που έγραψε το Commentarii Rerum Gestarum, όπου στην ουσία συγγράφει έργο ιστορικό, με πρότυπό του τον Ξενοφώντα, μεγάλης λογοτεχνικής αξίας και πρότυπο για το είδος της αυτοβιογραφίας και των απομνημονευμάτων. Στο De Bello Gallico, ακολουθεί τη διαίρεση της Κύρου Αναβάσεως. Οι νεότεροι Δάντης, Πετράρχης, Μακιαβέλι, Μοντέν, Σαίξπηρ, εξετίμησαν τα έργα του. Ο Έρασμος τα καθιέρωσε ως σχολικό μάθημα για την καθαρότητα των απλών λατινικών του. Ακολουθούν λεπτομερώς όλοι οι ιστορικοί και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους. Όλοι οι ρήτορες, οι φιλόσοφοι, οι λογοτέχνες και οι επιστήμονες, οι αστρονόμοι, οι γαστρονόμοι...

Ο Αριστοτέλης Αναγνώστου δεν είναι απλώς ένας συγγραφέας, είναι ένας άνθρωπος με μεγάλη πνευματική φλόγα, που έφερε μέσα σε ένα μνημειώδες βιβλίο μια τεράστια παραγωγή με όλες τις λεπτομέρειές της και τα χαρακτηριστικά παραδείγματα, πειστήρια της αξίας της. Ο συνεχής παραλληλισμός με τα ελληνικά πρότυπα, οι συγκλίσεις και οι αποκλίσεις, οι χωρίς πάθος αποτιμήσεις, οι ταξινομήσεις, οι πίνακες, οι χάρτες, οι πληροφορίες για τη γλώσσα, τους φθόγγους, τις πτώσεις και τις κλίσεις, τα λατινικά μέτρα και εκείνο το κεφάλαιο «Για πρώτη, μοναδική ή τελευταία φορά» τεκμηριώνουν τη δημιουργία αυτού του μεγαλειώδους, γοητευτικού έργου που με μελαγχολία αναρωτιέμαι: Γιατί δεν είχαμε αυτό το βιβλίο στο Πανεπιστήμιο τότε;

Οι Ρωμαίοι ποιητές και συγγραφείς
Αριστοτέλης Αναγνώστου
Σύλλογος προς Διάδοσιν Ωφελίμων Βιβλίων
504 σελ.
ISBN 978-618-568-319-1
Τιμή €21,20